30.12.05

Vi kan ikke fortsette denne samtalen

Vi kan ikke fortsette denne samtalen
så lenge du befinner deg midt i et så langt brøl
som jeg har prøvd å avbryte med min taushet

Med dette sitatet (frå eit dikt han skreiv på 70-talet, så vidt eg kan hugse) slutta intervjuet eg gjorde med Georg Johannesen i 1999. Teksten kom på trykk etter utallige runder. Det var sjølvsagt nervepirrande, men han dedikerte trass alt fleire arbeidsdagar på denne «norskopplæringa» som han kalte det. Som eit siste sprell, meinte han at sitatet ovanfor måtte stå utan referanse. Prosopopeia sine nettsider har kutta navlestrengen til dei gamle sidene, men intervjuet kan framleis finnast her. I den versjonen manglar sitatet ovanfor linjeskift, og det same gjeld den følgjande strofen:

Du, jeg tror ikke at løven er et lam
Du, jeg tror ikke at lammet er en løve
Men jeg tror at bordet har fire bein
Det femte beinet er fantasi
og når det blir for mye fantasi
dør menneskene av hjerteinfarkt

No er han borte, og her er eit flott intervju med Einar Økland.

Suppe og skattefrådrag



Einmannsforetaket mitt har i dag investert i nytt kamera og dokumentert at Silje et suppe.

22.12.05

Den poseringa eg har lagt bak meg






Som ein bonus for dei som har venta lenge på ein intimiserande post på denne bloggen: her er to bilete frå siste halvdel av 70-talet. For meg var det ei ordentleg glam-periode.

12.12.05

Setningar eg aldri skulle ha skrive IV

Internasjonal organisering ved høgare utdanningsinstitusjonar er utruleg viktig å sjå i samanheng med utviklinga av internasjonaliseringa av internasjonalt samarbeid.

7.12.05

Ein kritisk lesar

I påvente av at eg skal få gnisten tilbake (han er på veg, eg kjenner det på gikta), og i påvente av den nye boka, som enno ikkje er heilt ferdig, presenterer eg Pelle, ein svært kritisk lesar av Bondeforteljingar, borte på Vår blogg.

22.11.05

Setningar eg aldri skulle ha skrive III

Ein avtale om utsending/mottak av studentar som ikkje er gjensidig, og som gjerne (men ikkje nødvendigvis) inneber at studentane slepp eller får rabatterte studieavgifter.

Setningar eg ikkje har skrive

Den einaste trøsta i internasjonaliseringshelvetet er setningar som ikkje blir skrivne, men spelte helsefarleg høgt i bakgunnen, som til dømes

Don't be sympathetic
just pass the anaesthetic

- Andrew Bird

eller

I wrote my feelings down in a rush
didn't even check my spelling

- Maxïmo Park

20.11.05

Setningar eg aldri skulle ha skrive II

Denne episoda har undertittelen «dersom det ikkje hadde vore søndagskveld», og går slik:

Balansen mellom tilstrekkeleg fagleg medvirking og medansvar på den eine sida og administrativ avlasting på den andre er ei kontinuerleg utfordring.

18.11.05

Ny serie: Setningar eg aldri skulle ha skrive

1. Denne første episoden har undertittelen «og i alle fall ikkje på ein fredags ettermiddag». Hald deg fast, her kjem setninga:

Strategien må ha samanheng med institusjonen si omverds-/trendanalyse, men òg naturlegvis med strategiane til alle delar av institusjonen og andre instruksar, til dømes til internasjonalt kontor.

16.11.05

Astralveker

Heilt utruleg og til å bli overjordisk lykkeleg av: At den elektroniske dingsen framfor meg heilt av seg sjølv kjem på å spele Astral Weeks med Van Morrison.

2.11.05

Brevkurs i melankoli

Hilde fortalde meg i dag at ho ein gong hadde fått eit brevkurs i melankoli, av sin ven Frode. Det gjekk over fleire veker. Men det gjekk ikkje inn. Ho var framleis ikkje i stand til å vere melankolikar. Eg forstod noko då, trudde eg, klokka fem over eitt, over eit smørbrød med skinke og parmesan, ein kaffi og eit glas vatn, nemleg at heller ikkje eg ville hatt noko nytte av eit slikt kurs. Det ville ikkje ha gått inn. Eg ville ha stanga mot melankolien og ikkje kome inn, og forstått at det einaste eg kunne forstå var det ekstatiske.

1.11.05

Morgonrim for dagsnytt og bibliografi

Tamiflu rimar på Mammy, blue. Dette tenkjer eg på kvar dag.

20.10.05

Kjærleik og vond medisin

Kanskje som eit (indirekte) apropos til den vesle debatten på Ragnfrid sin blogg om Bergen internasjonale filmfestival sitt «Out of Africa»-program: meldinga mi av The Constant Gardener.

19.10.05

Nynorsken og Mac-en

«Eg er nok på eit vis meir elitist enn demokrat, dessverre kanskje. Og her minner faktisk nynorsken og Mac-en ikkje så reint lite om kvarandre. Begge er – unnskyld meg! – langt betre enn alternativet, og likevel står ein så svakt i forhold til alternativet at utrydding trugar. Men det skjer ikkje. Takka vere blant anna slike som meg. Eg har vanskeleg for å skjøne at det skal vere slik i verda. Både når det gjeld nynorsk og når det gjeld Mac. Og slik er det jo utruleg nok på dei fleste andre omkverve, enten det no gjeld litteratur eller teater eller båt (for å ta tre område som interesserer meg).»

Eit intervju med Jon FosseGeir Werners blog.

10.10.05

Summen av det som aldri vart

Sidan det ikkje skjer så mykje anna spennande her på bloggen for tida, kan eg jo like godt leike lenkeleiken: Meldinga mi av den nye filmen til Jim Jarmusch (Dag og Tid). Det var ein film som var lett å sjå, og lett å skrive om.

5.10.05

Det skulle vel kunne bli høyrt

... er ei av tydingane/tolkingane av det latinske namnet på poesifestivalen Audiatur. No har nettsidene endeleg blitt oppdaterte.

What does it matter who is writing?

Overskrifta er eit feilsitat. Det skulle vere slik:

«What does it matter who is speaking,» someone said, «what does it matter who is speaking»*

Endå ein gong dukkar det opp ubestridelege bevis for at Shakespeare ikkje skreiv Shakespeares skodespel. Denne gongen er det diplomaten Sir Henry Neville som får skulda, i boka The Truth Will Out, via eit arsenal av indisiar og fleire aktstykke (statistiske, dvs. kvantitative analyser av brev, og eit papirark der Neville har øvd seg på Shakespeare sin signatur). Teorien blir no diskutert heftig, mellom anna her.

Blant dei mange tidlegare kandidatane til Shakespeares eigentlege identitet, var Edvard de Vere, den 17. Jarlen av Oxford, mellom anna fordi han i 1578 i eit dikt skal ha blitt beskreven på denne måten av ein studiekamerat:

«Thy will shakes spears»

Seinare har det vist seg at dette var ei unøyaktig omsetjing frå latin, som framleis blir diskutert her.

*Og kven sa dette? Beckett, sitert av Focault i «What Is an Author»? Betyr det noko?

30.9.05

Alt flyt

Endå ei form-endring her på bloggen. Eg er visst framleis redd for innhald. Men eg er òg redd for at den nye forma er eit steg tilbake. Uansett: det er berre ein del av den kontinuerlege utprøvinga.

27.9.05

Ei forlatt sanddyne



No er det ikkje anna enn eit fjernt minne.

25.9.05

Det undulaten seier før eg dreg

Ein siste føremiddag i huset i skråninga over Rhodos by. Eg sit på ein overbygd veranda, full av plantar og av fire fuglar i bur, som blandar seg inn i skrivinga. Det kjennest ut som om dei kommenterer setningane mine. Eg kjenner meg forplikta til å stryke, eller eg kjenner meg oppildna. «Heia!» roper dei (liksom). «Slik skal det vere!» «Herleg!» Eller dei seier: «Fortell mi historie, då vel! Det er vel for kjedeleg for deg. Det er ikkje så kjekt å sitje i bur, dag ut og dag inn. Det er, for å seie det rett ut, heilt forferdeleg. Men du skal no alltid ha det så spennande, så utruleg, så uføreseieleg. Du er nøydd til å bli betre på monotonien, betre på kvardag.» Dette (som må vere den lengste setninga fuglen har kvitra nokon gong, eller i alle fall på lenge) får meg til å tenkje. Og eg lovar han at etter dette skal eg kanskje skrive noko meir kvardagsleg, ja, kanskje til og med kjedeleg.

«Er du redd for det? For å skrive kjedeleg?» spør fuglen.

«Hm. Det er nok ei svakheit eg har», svarar eg.

«Men eg sa ikkje at du skulle skrive kjedeleg, berre at du er elendig på kvardag. Det er akkurat som om du trur kvar dag skal vere ein fest.»

«Ja? Skal ikkje kvar dag vere ein fest?»

«For deg, kanskje. Men for meg, som sit her, dag ut og dag inn, ser ting litt annleis ut. Eg har lært meg å sjå dei små tinga, og setje pris på dei.»

Eg takkar undulaten for innspelet, og seier at eg skal ta det med meg. Eg trivst relativt godt som eg har det, seier eg, men eg er open for at eg ikkje strekk til når det gjeld kvardag.

Eg har ikkje fått skreve så mykje desse to vekene som eg hadde håpt. Men eg har fått mange gode idear. Nokre gongar har dei vore så gode at eg berre har site og godta meg over dei i timesvis. Og eg byrjer å ane ein slutt. Ein slutt og ei byrjing. Og ein midt. Og alle dei små tinga mellom desse.

18.9.05

Langt heimanfrå

Ein av kafeane nedi gata her, har eit gult skilt der det står: «WE HAVE SWEDISH FILTER-COFFEE».

16.9.05

Psykodrama med utsikt

Eg bur i eit digert laks-rosa hus i ei skråning med utsikt over ein temmeleg turistifisert by. Kanskje eg skulle skreve kvar eg er? Tja, om du ikkje veit det, kan du jo gjette. Når eg ser ut vindauget ser eg Tyrkia i nordvest, men eg er ikkje i Tyrkia.

Her bur eg saman med ein handfull karakterar, alle middelandrande forfattarar og omsetjarar. Bortsett frå G. Eg kjem tilbake til G.

Det er den slovenske oversettaren L, alltid overstrømmande, nesten hysterisk glad, og så dyreglad at ho ikkje klarer å gå innanfor ti meter av den overbygde verandaen, fordi det der er tre fuglar i bur, og som nær heldt på å gå til fysisk angrep på den eldre russiske forfattaren O, som insisterande prøvde å servere henne kjøt.

O kan ikkje karakteriserast som noko anna enn fullstendig sprø, ute av stand til å ytre ei setning med noko form for samanheng med den føregåande, alltid manisk parat til å vaske kva som helst, når som helst, og alltid klar med nokre stygge russiske glosar i retning av tyske C, som ho av ukjende årsaker hatar intenst og brennande.

Vi har den britiske romanforfattaren og poeten S, som der ho sit og klagar si nød over at turistane er «so uneducated», kjem til å likne ei slags overklasse-utgåve av mora i komiserien Absolutt fabelaktig. Under dei to middagane vi har hatt på terassen her til no, har ho merka seg ut ved å veive med armane og rope «Help! Help, get me out of this psycho-drama!» med ein desperasjon eg må innrømme at eg delar.

Det er den milde pensjonerte polske oversetjaren B. Ho tek ikkje nokon ting tungt, prøvar stadig å få folk med på nakenbading om natta, og inngår i eit folkehøgskule-fysisk forhold til G.

G er ein georgisk erke-homse, og alle dei føregåande sin favoritt-erke-homse, ekstremt lik Yngve frå Borettslaget, og med ei fin tenorstemme han når som helst kan bruke til å synge georgiske eller greske slagarar.

I tillegg er det den skumle dama som bur i anekset, og som brukar alle tilgjengelege høve til å skjelle ut husmora her, L, tilsynelatande utan andre årsaker enn at ho er jødisk. Den skumle dama har også ein skummel hund.

Akkurat no føler eg meg utmatta.

31.8.05

Kan vitskapen ta feil?

Oi. Det finst visst ikkje grenser for kva vitskapen kan finne ut. No har eit studium funne ut at dei fleste vitskaplege artiklane truleg tek feil. Kven skulle trudd det?

26.8.05

Dei møysommelege orda

Eg ser at det har vore altfor stilt her ei tid. Det er vel slik det er når utdanninga skal internasjonaliserast og livet skal levast. Men det er ikkje verre enn at eg innimellom kastar vekk tid med å lese på nettet om dei unge og dumme høgrefolka som vi elskar å hate. Eigentleg likar eg ikkje å bruke tid på dette. Men eg kunne ikkje dy meg då ei setning dukka opp på ei nettside som heiter «Det siste fra Harald» (det skal fan ikkje vere noko lenking). Denne Harald er kjend for å ikkje gå av vegen for å brenne nynorskordbøker, men ting tyder på at han ikkje er spesielt glad i bokmålsordbøker eller riksmålsordbøker heller: «Ord er imidlertid betydningsfulle og bør brukes med møysomhet.»

15.8.05

Bergensbrag/København

er over. Tre lange dagar og tre korte netter i København, med langvarige og tildels tempererte diskusjonar om kunst&litteratur&politikk er over (meir om arrangementet her, mellom anna). Berre bileta heng igjen. Eller: det er i alle fall alt som finst her, foreløpig. Bileta ber som vanleg preg av mi utprega motvilje mot blitz og forakt for fokus. Alle brag-bileta finn du på denne linken.


1.8.05

Ny bergensk horisont


Ny bergensk horisont
Originally uploaded by ø.
Eg er rett nok tilbake i business, med striskjorta på overkroppen og havrelefsa i veska, men eg kan jo late som om alt framleis er ferie og fridom. Eg kan late som om eg tok dette biletet medan eg på laurdag spelte poker på Eivind si takterasse. Vent, det var faktisk det eg gjorde.

17.7.05

Omsetjing

I ånda til det parallelle og uferdige postar eg den engelske omsetjinga av «Byrkjelo» som eg på torsdag let meg overtale til å lese opp på sommarfesten til den vekentlege litteraturavisa Literatura ir menas. Når eg skriv «let meg overtale» er det ikkje for å prøve å indikere at folk hadde likt teksten og ville høyre den, men fordi eg har blitt kjend med dei som jobbar i avisa og dei var truleg var nysgjerrige på kva eg hadde å kome med. Og eg var også nysgjerrig på korleis til dømes denne teksten ville ta seg ut i ei anna språkdrakt. Bakgrunnen for omsetjinga er eigentleg at eg skal til forfattar- og omsetjarsenteret på Rhodos, som ville ha ein tekstbit på engelsk, men sidan eg var lat og nysgjerrig, byrja eg å omsetje sjølv i staden for å finne ein kompetent omsetjar. Eg er usikker både på resultatet (trass i god hjelp frå min svært så språkbevisste og intelligente husvert K.) og på teksten, særleg banninga, der det ikkje ein gong held med ei god språkjensle, ein må klare å bestemme seg for kva for kulturkrins og dia-/sosiolekt ein skal legge seg opp til, og resultatet er nok prega av at eg ikkje med ein gong bestemte meg for om det skal ha ein engelsk eller amerikansk aksent. Eg prøver jo alltid å legge meg opp mot det britiske, men lukta av møk er for meg på ein eller annan måte meir amerikansk.

Byrk

One day everybody’s going to Byrk. And on another day they’ll leave there. It’ll be autumn and the rain will beat their faces. Byrk is far, but the road home is longer, and they’re going to freeze until not a nerve’s left in their bodies, and trailers will pass, they don’t yield, hell no, and the only thing everybody will see are the lights on the other side of the fjord, because it’s the middle of the night and there’s no light, and no food, and no dry clothes, and you’re going to sit there swearing, because you’re going too, you won’t be spared, hell no, and you’re going to stop so you can jump into the fjord, but you can’t, you can’t find the fjord, it’s too freaking dark, and where did summer go? you’ll ask, autumn already, it’s fucking impossible to keep track of the seasons, you’re thinking, I know, and I know how it will start, how it started.

Nothing made this summer seem any different than all the others.

It started with me standing on the old tractor at Berflot spreading muck as usual. I stood on the wagon with a shovel and spread the muck on the fields. Good, strong calf-dung it was, and the tractor rolled nicely down the slope in first gear. A nice early summer day it was. But wouldn’t you know the old heap jumped out of gear? And there we went, towards the main road, at a helluva speed. It’s so steep at Berflot, you know, you can almost stand by the house and piss on the road. I thought of jumping but then I thought I’d try and steer the little bugger. But before I knew it, we hit the asphalt with a bump, and the tractor broke in two pieces in the middle.

Everything went completely black. But in reality, when I rubbed my eyes and could see, everything was brown.

I was so fertilized I grew hair where I used to be bare as a baby’s buttocks.

I couldn’t do a thing without a tractor. It’s one or the other, I thought, now you have to make a choice in life, I said to myself. One or the other: a new tractor or a woman. Both: impossible. Tractor: difficult, I thought while making my way uphill. I couldn’t use any fucking tractor. It had to be an Aebi. A ‘59 or ’60 it had to be, the old type. That or nothing. Handlebars, two wheels in front, two on the wagon, and four-wheel drive. The fucking only thing usable. Where it’s this steep anyways. Impossible to get hold of that model. I started on a plan. Normally I don’t make plans. So much to do, with one thing and the other, nothing else to do than spit in your hands and start working, it’s been that way as long as I remember. But now it was all suddenly different somehow, with no tractor there was nothing I could do.

The rest of the summer I washed myself, cleaned myself up, took care of everything, bought a jug of moonshine from Peter, and every time the chance was there I went to the pub or down to Brenner’s old boathouse where everything was happening that summer. It was exhausting. No matter how many baths I took, no matter how much i scrubbed the muck out of every wrinkle and hole in my body, how much I straightened and combed my hair, the only message I got was that I smelled of dung, and no woman would freaking look at me long enough even to blink.

One day I sat talking dung with Brenner, nearby was an obnoxious guy who relentlessly tried to get a word in. None of us knew how he had come in, and I had just grabbed his collar to show him the right way, which of course was ‘out’, when I suddenly discerned a couple of words in his porridgy dialect.

He couldn’t avoid hearing what we were talking about, he said. We’d been talking tractors as usual. This idiot from a distant fjord further south claimed he had a tractor he would sell to me.

“I don’t believe you”, I said.

It’s impossible to get hold of that kind of tractor, and now a little fat guy with less in his head than a smoked herring claimed he had just the tractor I had to have, and I could buy it.

Yes, if I went to Byrk to get it myself, I would even get it for free.

Not for a moment did I believe what he said.

But no matter, I took the bus to Byrk.

I never thought I’d make it there. I never take the bus. But with no tractor there was no alternative. And in the end I arrived. After a lot of trouble I found the farm just as I had heard it described, it was in a terrible terrain, far from both sea and people.

It was the idiot’s wife who opened the door. Or, so I had a bloody hard time believing. It was a little lady with long black hair. Her face I didn’t see until she moved her hair to the back of her shoulder, but then it was like a revelation, a summer in itself, beaches in her chins and butterfly wings on her eyes, and I couldn’t muster a single word, I just stood there gaping, and you know what happens if you stand near enough staring into another person’s eyes, all of a sudden it’s not the eyes you are seeing, but yourself, the mirror image of yourself in her eyes. I didn’t come to my senses before I realised I was staring into the gape of my own mouth in her eyes, which couldn’t have lasted more than a couple of seconds, but it was frightening. I backed off two steps. I can’t remember whether she had already spoken. Anyway I proceded to present my errand.

As I stood there talking about my tractor that had broken in two pieces all of a sudden she was crying. Was the story that sad, I thought, but before I knew it I had her head against my chest. She said something, she spoke, but it was impossible to grasp anything because of that damned dialect, I stood there saying “now, now, in the end all will be well”. And from then on it was just crying and kissing and laying down, and it was away with the thermal clothing, and it was moaning and groaning, before I woke in a bed in Byrk, and there was this woman playing with the new grown hair on my chest. I asked her whether she didn’t want to come with me back to Berflot, but I wasn’t able to understand her answer. She spoke continously, but what she was saying was still a mystery to me. She showed me the tractor. It was a wonder. Just the same model I had had. A bit worn of course, but no rust, virtually. I think maybe she was asking something, but it’s one of the damned curses of that dialect it’s impossible to distinguish questions from normal speech, it just sounds like they’re asking and asking forever, and by then I had fastened the rope to start the engine, and was ready to pull it.

It started fine.

This was wonderful. Before I knew it I was sitting on the seat, the tractor was on the main road, I was under way, and just then I saw that the trees were starting to become yellow, the air had started to get cooler and some ugly clouds were conspiring over the fjord. Autumn was already here, and it was too late for fertilizing, too late for crops and harvest, too late for everything, and it wouldn’t make any fucking difference whether I had a tractor or not.

It started giving off black smoke as I came to Eid. And after that it only became worse. It looked as if the motor was going to call it a night before I came to Beks. That would be unfortunate. A tragedy. Everything depended on the motor taking me to Beks. I had driven all day, and night arrived. I felt nothing, it felt as though my body had taken leave already. The thermal clothing was wet all through. I could see the road only because of the spits of flames coming from the exhaust pipe. Everything was uphill and wood, scabby old pine trees. I counted the curves, the bends, becoming ever narrower and ever more frequent the higher up I got, left, right, narrower and narrower, no feeling in my body, the fingers stuck to the handlebars, my back frozen to the seat, tractor in the middle of the road, no cars, not even a fucking lorry, and I had to get to Beks, that was the only thought in my head, because if I made it to Beks all would be downhill from there, and some way or another I was sure I was going to make it.

15.7.05

Starkjohann

Her ein dag fekk eg ein e-post frå ein som heitte Starkjohann til etternamn. Det var berre ei masseutsending, men eg googla litt rundt, og fann ut at det er mange borte i statane som heiter Starkjohann. Artig namn.

Litauisk litteratur: eit feltstudium

Eg skreiv eit utkast til noko som hadde tittelen «Litauisk litteratur: eit feltstudium», men det verka heilt umogleg å gjere det ferdig. Og om eg hadde skreve det ferdig, hadde eg nok likevel ikkje kunne posta det. Kvifor? Fordi resultatet av studiet rett og slett og slett ikkje seg skildre, sånn utan vidare. Det må opplevast på kroppen. Og kroppen, kvar er han? Han verkar langt frå denne bloggen.

11.7.05

Sjølvportrett med Puddefjordsbru


EG
Originally uploaded by ø.
Eit gammalt minne frå det mørke året 1996.

9.7.05

Sterk kost

«Men eg berre fortelja deg den jævla sprøe historia ferdig først. Kubba altså på sofaen hos Bønnaen i fem-halvseks-tida i dag tidleg. Vakna for ein time sia av at noko glei ut og inn av nasen min. Var som om det var nokon som køyrde eit jævla røyr opp i nasen på meg eller noko. Var faen så langt borte at eg ensa det knapt, ikkje sant? Men faenskapet ville ikkje gje seg. Så når eg endeleg fekk slått gluggane mine opp, veit du kva? Jo, då stirar du faen meg rett på nokre små knudrete apeballar som heng og dinglar rett framfor augene dine. Viste det seg at denne jævla apa står og knullar deg i nasen. Hæ? Hadde eg fått tak i den satans apefilla, hadde eg vridd hovudet av på han og togge av han ballane.»

Frå Hundedagane av Arild Rein.

Tru det eller ei, men det er ein merkeleg vakker og omtumlande kvardagspoesi som stig opp av dei uendelege samtalane i desse bøkene. Heldigvis har eg med meg heile trilogien.

5.7.05

Ettermiddagssol


Same kveld
Originally uploaded by ø.
Vilnius sett frå Užupis. Fleire bilete finst her

Ettermiddagsbyge


Café Užupio
Originally uploaded by ø.
på Café Užupio, der ein godt kan sitje med ei bok, dersom ein ikkje har noko betre å gjere. Har ein det? Nei!

Du forlet no republikken Užupis


Du forlet no republikken Užupio
Originally uploaded by ø.
Det tok meg nokre å skjøne dagar at det ikkje er elva Neris som er sjølve elva i Vilnius, men derimot altså den vesle elva Vilnia (som tyder «lita bølgje» og igjen skal ha gitt opphav til namnet på byen).

På den andre sida av Vilnia ligg republikken Užupis. Før Užupis (som tyder nettopp «på andre sida av elva») erklærte sjølvstende 1. april 2000, var det ein fattig bydel i Vilnius, ein tilhaldsstad for kunstnarar, forfattarar og fritenkjarar. (Litt som Kristiania København.)

Det slår meg elles at eg kanskje har stilt K. i eit dårleg lys. Det var ikkje meininga. K. er ein fenomenal fyr, og - viser det seg - ein nær ven av Robert Bringhurst, som har designa fleire av bøkene hans. Bringhurst er forfattaren av den fantastiske boka The Elements of Typographic Style, som eg på mange måtar har brukt som bibel etter at eg fekk den til jul for to år sidan av Audun og Susanne. At Vilnius ikkje er ein sinssjukt stor by, skjønar eg når eg tek fram Rough Guiden og får vite at forfattaren av denne er ein fast gjest i K.s hus.

Det var vel nok skryt for i dag. Skriv eg? Ja, gjett! Det blir saker!

Litterær sjølvmelding

På dobbel oppfordring frå Stina og Susanne ser eg ikkje anna råd enn å berre bite i graset og legge det på bordet, som vi seier:

1) Hvor mange bøker eier du? Har aldri telt. Eg ser at nokon tidlegare har svart " Tre bokhyller, kanskje 500?" Eg har også tre bokhyller, men dei er djupe, og eg har sett meg nøydd til å sette bøkene i doble rader. Pluss at det ligg og flyt. Svaret er altså kanskje tusen.

2) Hvilken bok var den siste du kjøpte? Det må ha vore The Poetry of Du Fu for fem kroner på Frelsesarmeen. (På norsk er han vel mest kjent som Tu Fu og omsett av Georg Johannesen.)

3) Hvilken bok var den siste du leste? T. Singer av Dag Solstad, på lydbok. Det er fint med lydbøker på reise, i dette tilfellet frå Bystasjonen i Bergen til ei grøn skråning i Vilnius. Lydbøker tel vel? Elles må eg kanskje nemne Girl With Couriuos Hair av David Foster Wallace, som eg akkurat har lest.


4) Nevn fem bøker som har betydd mye for deg og som du har lest mer enn tre ganger! Det var då voldsomt til krav. Men barneboka Blikk-Lise må eg ha lest minst 30 gongar. Ho gjorde inntrykk. Fleire barnebøker må eg sjølvsagt òg ha lest om lag like mange gongar, utan at alle har betydd like mykje. Den einaste vaksenboka eg i farten kan kome på å ha lest tre gongar, er Ulysses av James Joyce. Eg byrja på henne i første klasse på vidaregåande, sikkert mest fordi eg høyrde at det skulle vere ei av dei vanskelegaste bøkene som finst. Eg leste henne på nytt i andre klasse på vidaregåande, og ein tredje gong i tredje klasse. Det er vel det ein kallar eit nerde-prosjekt. Men det betydde mykje. Likevel, det vil sikkert ta endå nokre år før eg les henne igjen, og dermed oppfyller kravet om meir enn tre gongar.

Egentlig ville fru Blum bli kjent med melkemannen av Peter Bichsel er ei bok eg vel har lest meir enn to gongar, og sikkert kjem til å lese meir enn to gongar til. Verda verkar aldri så full av muligheiter som når ein akkurat har lest Egentlig ville fru Blum bli kjent med melkemannen.

Elles: Labyrinter av Jorge Luis Borges. Stik modsat af hvadsomhelst av Pessoa. Brief Interviews With Hideous Men av David Foster Wallace. Vi har så korte armar, Olaug Nilssen. Mange menn, før dette siste. Eg er vel i eit mannleg modus i augneblinken, antek eg.

5) Oppfordre fem personer til å fylle ut disse spørsmålene i bloggen sin. Ok: Synnøve Lindtner, Cathrine Holst, Arild Robinson, Maria B. Solheim, Natasha (Dei tre første på same blogg.)

2.7.05

Dei fullaste poetane i Litauen

Før eg stig på bussen i Oro Uostas, tenkjer eg at det var noko som L.O. på jobben sa som fekk denne reisa til å stille seg i eit anna lys. Eller kanskje det ville vere rettare å seie at det peikte framover og fekk reisa til å stå fram, slik ho var, allereie på førehand. Det er ikkje eit såkalla negativt lys, eg tenkjer på, dersom det då finst noko som heiter ‘negativt lys’, men det fekk meg til å tenkje at «no må eg passe meg». Kvifor gjorde det det? Passe meg for kva? Og er dette ei type skam eg ønskjer å stå fram med: den typen skam som omfattar kva éin på jobben har sagt om deg - til ein annan på jobben? Det veit eg ikkje, men eg veit at det eg her skriv på ein eller annan måte blir prega av denne skamma, og at eg difor like gjerne kan seie det rett ut som å mislukkast i å legge skjul på det. L.O. sa ikkje noko anna enn som sant var at Ø. - altså eg - skal sitje på sin mørke loftshybel i Vilnius og skrive. Dette er heilt sant, og i det eg prøver å betale dei fire kronene bussen til byen kostar, med ein altfor stor seddel, tenkjer eg at eg ikkje veit kva eg gjer, eller at det eg veit botnar i ein grenselaus naivitet, og at eg prøver å kompensere for denne kjensla med å ta bussen. Å ta bussen er eit forsøk på å meistre byen allereie no frå første stund, følgje med på gatenamna med blikket ut vindauget og ein finger på kartet, i staden for å ta taxi og bli brakt til døra som ein postpakke. When I see a man of 30 taking the bus, I see a man who has failed in his life. Thatcher sine ord, og trass i at eg ikkje er 30, kan orda få meg til å hoppe av bussen. Iikkje i skam, men i sinne, for å ta flyet frå Vilnius igjen, umiddelbart, til London, og ta ei svart London-drosje, nei, for å ta bussen direkte til House of Lords. Går han ikkje dit, så kaprar eg han, og går direkte inn for å gjere eit eller anna svært brutalt mot den gamle dama. Men dette gjer eg ikkje, av forståelege grunnar. Eg har jo nettopp kome hit, og alt eg eigentleg har i tankane er å finne fram til staden der eg skal bu, noko som forresten viser seg uventa lett. Eg veit ikkje ordet av det før eg står på min hybel i selskap av K., som er husverten. Det er ganske riktig eit loftsrom.

K. viser meg rundt og seier at han også vil vise meg byen. Dette takkar eg ja til, trass i L.O.s ord som ringjer i bakhovudet, sitje på sin mørke loftshybel, som får meg til å tenkje at eg må «passe meg», og at eg skal gjere nettopp det, ikkje noko anna, men no har K. allereie byrja å ta telefonar. Han har nemleg fått vite at eg kjenner A., noko som berre er halvsant, og seier at i dag er det A. sin store dag. A. er ein novelleforfattar eg møtte på Gotland, og i dag har han bursdag. K. ser på klokka, og seier at no har A. og gjengen hans allereie drukke i fire timar, så dei er truleg svært fulle. Men det skadar ikkje å gjere eit forsøk på å treffe dei. Å vere novelleforfattar i Litauen kan er rett nok kanskje vere litt betre økonomisk enn å vere poet i Litauen, men det vil ikkje seie mykje. A. er dermed å rekne som fattig. Vennane til A. er poetar. A. og vennane hans har difor som vane å kjøpe drikkevarene der det er billegast, og innta dei på trappa utanfor forfattarforeininga sitt bygg. Forfattarforeininga har ei av dei finaste og mest ærverdige gamle bygningane i sentrum av Vilnius, og kantina i første etasje er eit av dei sentrale vasshola. Dei sju kronene det der kostar for ein halvliter øl, og endå meir for andre ting, er ikkje økonomisk forsvarleg i lengda. K. tek sine telefonar og finn ikkje ut anna enn at ingen veit kvar A. og poetene befinn seg. Han må skaffe nye nummer, for dei mistar mobilane sine heile tida, seier K. og ristar på hovudet. Her i Vilnius er det eit problem at unge forfattarar, og særleg poetar, som det er flest av, drikk seg halvt eller heilt i hel, seier K. To gongar i det siste har det hendt at unge lovande forfattarar har ramla ned trappa som går frå første etasje i forfattarforeininga sitt bygg til toaletta i kjellaren, og døydd.

A.&co er ikkje på trappa utanfor for forfattarforeininga. Vi går likevel inn. På veggen heng det bilete av forfattarane, deriblant A. Mange er tenksame, svært ofte skjeggete og med briller. Ein av dei dukkar levande opp i same augneblink, og blir presentert som Z. (de opparbeider kanskje ein viss irritasjon over at eg berre omtaler folk med forbokstaven, men det kjennest ikkje rett å gjere noko anna). Z må eg fortelje om ein annan gong, for akkurat no tek K. ein raud ballong frå brystlomma - han har alltid ein raud ballong i brystlomma, seier han - som han skriv namna våre på, og kastar ut på dansegolvet. Tanken hans, seier han, er at dette skal gjere folk heilt ville.

Konstaterer eg dermed at eg er ein stad der ein mann er i ferd med å blåse opp ein raud ballong han har henta frå brystlomma? Nei, det kunne ikkje falle meg inn. Kven er han? K. er seksti år, og sju av dei åra har han tilbrakt i Litauen. Før det har han vore andre stader. Amerikanar. Eg er hos folk som bles opp raude ballongar, og eg synest ikkje det er det minste merkeleg. Folk skal bli heilt ville. Og dei ser ganske riktig heilt ville ut der dei dansar til ein eller annan obskur 80-talslåt, men dei ensar ikkje den raude ballongen. Det får K. til å klage over at forfattarmiljøet ikkje er som før. Før ville folk blitt heilt ville av ein raud ballong, men no blir dei ikkje heilt ville av ein raud ballong.

K. gjer eit siste forsøk på å få tak i A., men får vite at dei kanskje er på veg heim til L., noko som er betryggande, for han er den mest edru poeten i Litauen.

Eg ventar i det lengste med å gå på toalettet, eg tenkjer at eg må «passe meg», men då eg ikkje kan halde meg lenger, overraskar det meg at trappa er ei vanleg, ikkje spesielt bratt trapp, og at det ikkje kjennest som ein risiko å gå ned, men eg tenkjer nok ein gong at eg må «passe meg», og at eg skal sitje på min mørke loftshybel.

26.6.05

Er anarkismen ein utopi?

Martins tilvising til Peter Krapotkin inspirerte meg til å gjere ei lita arkeologisk utgraving i mine eigne digitale arkiv, og av personleg nostalgiske årsaker klarer eg faktisk ikkje å la vere å poste resultet av utgravinga her. Så de får bere over med meg, dette er verkeleg for spesielt interesserte: i 1994 – kan ikkje heilt hugse om det var i andre eller tredje klasse på vidaregåande – skreiv eg ei oppgåve i politisk idéhistorie med tittelen «Er anarkismen ein utopi?», i stor grad basert nettopp på Krapotkin, og i mindre grad på Proudhon, som eg nesten ikkje skjønte noko av, men her er oppgåva/artikkelen, uredigert og i full lengde, redda frå Word Perfect 5.1-formatet.


Er anarkismen ein utopi?

Innleiing

Anarkismen er eit vanskeleg emne. Den vik unna, motseier seg sjølv og nektar å la seg analysere. Som eksempel kan eg nemne at medan menneskets frie vilje av mange blir sett på som eit av grunnpilarane til anarkismen, såg Bakunin på det totale fråværet av den frie viljen som grunnleggjande. Mennesket var etter hans meining ikkje anna enn det ufrivillige produkt av det naturlege og sosiale miljø som det er født oppvakse i, og som det lever i. På bakgrunn av det store mangfaldet av teori og praksis innanfor anarkismen ser ein klart ar det her er meir snakk om ei grunnhaldning enn eit ideologisk byggverk. Når eg likevel gjer eit forsøk på å skjematisere anarkismen er det på grunn av den posisjonen den sjølv påberopar seg som den einaste rette ideologi. Det burde vere mogleg å gjere ei vurdering av sannsynlegheita for ei gjennomføring av, og gjennomførbarheita av det anarkistiske samfunnet. Både på grunnlag av anarkistisk teori og den ublide lagnaden anarkismen har lidd dei siste åra etter renessansen i 60- og 70-åra. Mitt prosjekt er å prøve å lage ei oversikt over dei føresetnadane som er sett for gjennomføringa av det anarkistiske samfunnet, for så, på grunnlag av dette om mogleg å gjere den vurderinga som problemstillinga krevjer. På dei viktige punkta der anarkismen er usamd med seg sjølv har eg prøvd å presentere dei mest utbreidde retningane, mange stader har eg utelate meir perifere synspunkt og konsentrert meg om ei retning. (I parentes kan eg tilføye at Krapotkin nok er den teoretikaren som eg har brukt mest plass og tid på, både av di han er kanskje den mest konsekvente og gjennomtenkte av anarkismen sine teoretikarar, og fordi han er rimeleg lett å forstå.)

Anarkismen sitt forhold til kommunismen

Kommunismen og anarkismen hadde same utspring og same mål, anarkismen er eigentleg berre ei grein av kommunismen, men det har alltid vore konflikt mellom dei. For det fyrste er det grunnhaldninga, gemyttet. Bakunin skreiv om Marx: Han kalla meg ein sentimental idealist, og det hadde han vel rett i. Eg kalla han ein forfengeleg og trulaus kverulant, og det hadde vel eg òg rett i. Kommunistane tok - iallfall ikkje ideologisk - anarkismen heilt alvorleg. Lenin framstilte den som ein radikalismen barnesjukdommar som snart ville døy ut. Anarkistar har på si side sett på seg sjølve som meir idealistiske eller kompromisslause enn kommunistar: å opprette eit proletardiktatur for å oppnå eit klasselaust samfunn er litt av eit kompromiss. Og ikkje berre er det eit kompromiss, det er grunna i manglande tru på individet. Men dei utslaga dei store skilnadene i grunnhaldninga gav seg kan i høgaste grad kallast ideologiske. Den totale avvisinga av staten og verkemiddel som disiplin og styring er unik for anarkismen, saman med ideane om mutualisme og flat organisasjon.

Anarkismen har i betydning alltid stått i skuggen av kommunismen, og sidan kommunismen no berre ein skugge av seg sjølv finst det ikkje mange anarkistar att heller. Men det er eit paradoks at kommunismen sin lagnad dreg anarkismen med seg, når det først og fremst er det autoritære ved sosialismen som har møtt krittikk og nederlag, og når anarkismen sjølv har produsert kritikk av den autoritære sosialismen som ramma dei kommunistiske statane lenge før dei vart oppretta. «Fyrst Krapotkin forutsa for omtrent hundre år siden hvorledes de andre, mere systematiske deler av arbeiderbevegelsen ville utvikle seg: den centraldirigerte kommunisme ville bli et terrorsystem, til en politistat, hvis despoti langt ville overgå f.eks. polititerroren i det tsariske Russland. Det viste seg å stemme» (Jens Bjørneboe, «Anarkismen som fremtid»). Kommunismens problem er, ifylgje anarkisten Max Stirner, at den ikkje tenkjer utover arbeidaren og ser dermed vekk frå det vesentlege: å tillate arbeidaren å nyte livet som individ, etter at han gjort si plikt som produsent. I tillegg kritiserer han den kollektive eigedommen av produksjonsmidla som vil gi staten endå vidare makt enn den allereie har: «Med full rett reiser kommunismen seg mot dei individuelle eigarane si undertrykking av meg, men endå meir forferdeleg er den makta den legg i hendene på heilskapen».


Anarkismen sin posisjon i sosialdemokratiet

Kallar ein seg anarkist i dagens politiske miljø, vert ein, så langt mindre enn teken alvorleg, sett på som litt av ein kuriositet. No og då kan nok ein og annan anarkist skape overskrifter eller invitere seg sjølv til ein radiodebatt med tidlegare biskop Lønning, men dei er på ingen måte til stades i den generelle samfunnsdebatten. Dette gjer at folk flest sitt syn på anarkismen er prega av fordommar og fåkunne. Dei som ikkje er uvitande nok til gå gjennom livet i den tru at anarkisme er eit anna ord for totalt kaos, avskriv ein den som noko idealistisk upragmatisk vås, i beste fall ein utopi. Eit samfunn der einkvar vil vere i stand til å bruke sine kunnskapar og sine evner i ei organisme som er slik innretta at alle krefter virkar i foreining for å gje alle den størst moglege tilfredsstilling og fridom (Krapotkin), vil nok av dei fleste bli sett på som vel og bra, men dessverre ganske utopisk. Grunngjevinga for at det er ein utopi vil vere eit pessimistisk menneskesyn: det vil ikkje fungere, det vil ende opp i kaos.

Er anarkismen verkeleg berre ei kuriositet? I så fall, kvar var det dei store anarkistane tok så grundig feil at dei fortener å bli forviste til ein slik posisjon?


Moglegheitene

«Om den indre utvikling i sosialdemokratiet forutsa Krapotkin (...) at selve parlamentarismen - for at sosialdemokratiets parlamentariske representanter skulle kunne hevde seg i spillet - ville føre til at partiet måtte bli stadig mere centraldirigert, og at dets enkelte representanter mistet ethvert personlig syn og ansvar, idet de utelukkende ble til talerør for ledelsen. Avvikende meninger ville bringes til taushet av partipisken» (Bjørneboe). Eg vil påstå at der er eit snev av sanning i denne kritikken, og at anarkismens kritikk av samfunnet, om den enn var meir aktuell i den tida den vart skriven, ikkje er så forelda som ein kanskje kunne tru. Bjørneboe var på slutten av 60-talet, som det kanskje var grunn til på den tida, optimistisk på anarkismens vegner: «Man behøver ikke være noen stor spåmann for å forutsi at den (anarkismen) vil la høre fra seg i de kommende årtier, antagelig som den mest vitale puls fra nå av.» Her tok han feil, som dagens situasjon er eit bevis på. Men var Bjørneboe for seint ute eller for tidleg?

Eg set som ein føresetnad at det frie anarkistiske samfunnet i utgangspunktet er ynskjeleg, utan å ta stilling til om det er ein utopi eller resultat av eit misforstått menneskesyn. Å meine at anarkismen er uoppnåeleg er i utgangspunktet ein fordom.

Og kanskje vi kan gløyme Vest-Europa ein augneblink. «Ein må forstå at fridommen berre er ei løgn når det store fleirtalet av befolkninga er dømt til å føre eit tilvære i fattigdom, der dei er frårøva undervisning, fritid og brød, og der dei er bestemt til å tene som et springbrett for dei mektige og rike. (Bakunin). Passar dette nokon stad betre enn på autoritære, borgarkrig- og katastrofeherja statar f.eks. i Afrika? Er ein ikkje nettopp i Afrika på jakt etter alternativ til autoritær kommunisme og demokratiet - som ikkje ser ut til å fungere like godt i Afrika som i Europa og USA? Tankane er ikkje nye, men heller ikkje eigentleg tenkte.



FØRESETNADENE

Dei grunnleggjande

Anarkismen legg vekt på at samfunnet slik det framstår først og fremst er menneskeskapt. Den historiske materialismen strid difor mot anarkistisk teori, i utgangspunktet også alle andre former for determinisme. (Men på dette punktet har anarkistane prøvd å fylgje etter Marx ved å skape si eiga form for determinisme: dagens samfunnsform er nøydd til å verte avløyst av anten kaos eller anarkisme, eller det uunngåelege kaoset er nøydd til å verte avløyst av anarkismen. På denne måten blir anarkismen som konsekvens av utviklinga uunngåeleg) I det at samfunnet er menneskeskapt ligg også at mennesket har kraft til å forandre samfunnet. Ei forutsetning for dette er at mennesket har ei fri vilje, og kan ta sjølvstendige val på grunnlag av eigne vurderingar. Målet for det anarkistiske samfunnet er at mennesket utelukkande skal styrast av eigne overveiingar. Når mennesket blir undertrykt og passivisert fungerer ikkje dette. Dette er eit sentralt punkt i den anarkistiske teorien, men på same tid gjer det ideologien lite handgripeleg for nøktern vurdering. Den viktigaste føresetnaden for anarkismen sin eventuelle suverenitet som ideologi i forhold til andre ideologiar, er samstundes ein konsekvens av målet for ideologien, og på den måten ikkje til stades utan at dei anarkistiske ideane blir gjennomførte til ytste konsekvens. Ei anarkistisk overtyding er nøydd til å springe ut av ei forståing eller optimisme som eit ferdig innført anarkistisk samfunn er den beste føresetnaden for å oppnå.

Alle menneske har dei same grunnleggjande behova for mat, bustad, personleg og materiell tryggleik og fellesskap. Vert desse behova dekte spring det ut nye behov, og i ei eller anna form kan alle desse behova kallast kunstneriske. Og det er fridommen, høvet til utfalding og dekking av desse behova som skal gjere det anarkistiske samfunnet til eit variert, ikkje einsrettande, individualistisk samfunn.

Dei sekundære

Anarkismen forutset initiativ frå einskildindivid, ein revolusjon vil ikkje kome i gang av seg sjølv, og det nye samfunnet vil ikkje automatisk kunne fungere. Poenget er at i staden for å delegere eller bebreide, skal ein anarkist sjølv setje i gang å gjennomføre det han ser som nødvendig; dersom alle handlar slik dei sjølv har bruk for blir staten overflødig. Men anarkismen må, for å gjennomføre ein revolusjon vere ei brei folkerørsle. Revolusjonære kan ikkje lage revolusjonar. Dei kan berre samordne og leie dei rørslene som har sitt utspring i det misnøgde folket sjølv (Krapotkin). Og: Vi forstår også at dei noverande begrepa om det nødvendige i autoritet og styring ikkje vil bli forletne av heile den siviliserte menneskeslekta på ein gong. Det vil krevje årelang propaganda og vedvarande protest før menneska kjem til å sjå at dei har teke feil når dei gjev herskarane og lovene æra for det som i røynda spring ut av deira eigne samfunnskjensler og vanar. Bakunin vart på sine gamle dagar ein pessimist når det gjaldt å oppnå dei måla han hadde sett for anarkismen: Til mi store sorg har eg oppdaga at massane ikkje bryr seg om revolusjonen, dei har ingen lidenskap og ikkje håp. Og der det ikkje finst håp kan ein agitere så mykje ein vil utan å oppnå resultat. Hovudoppgåva til den årelange propagandaen og vedvarande protesten som Krapotkin nemner som verkemiddel for å få folket med seg må altså vere å tenne håpet i folkemassane. Sjølv fylgde han opp dette gjennom å utgi revolusjonære tidsskrift, som til forskjell frå mange andre arbeidartidsskrift på siste halvdelen av 1800-talet ikkje var reine arkiv for klagesongar, men optimistiske, med bud om om at ei ny tid er i emning. Desse tidsskrifta både redigerte han og skreiv sjølv. Det er håp, ikkje fortviling, som skal skape seierrike revolusjonar.

Men hindringar som massane sin tregleik er ifylgje anarkismen og overfor den uimotståelege utviklinga berre for bremser å rekne. Utviklinga mot eit antiautoritært samfunn er naturleg og i seg sjølv uunngåeleg. Skal vi tru Bakunin står det etter den franske revolusjonen berre att å organisere samfunnet slik at det kan leve utan regjering. Mykje av arbeidet er allereie gjort, i og med at massane har trass i statens trykkjande og skadelege formyndarskap (...) uvilkårleg utvikla i sin midte, om ikkje alle element enno, så i alle fall mange av dei elementa som er essensielle for den moralske og materielle orden som utgjer det vesentlege av den verkelege menneskelege einskap. Det finst altså ein mellomting mellom autoritære og antiautoritære samfunn, og det skjer ei utvikling.

Dei organisatoriske

Revolusjonen er eit av hovudemna innanfor anarkismen, sjølv om det også finst reformistiske anarkistar. Men i utgangspunktet ser ikkje anarkismen noka konflikt mellom reformisme og revolusjonisme. Revolusjon er ikkje noko anna enn evolusjon i rask takt, og såleis er all utvikling, rask eller sakte, i retning av eit anarkistisk samfunn, av det gode. Det er eit faktum at anarkismen alltid har hatt eit romantisk forhold til revolusjonen. Bakunin kalla den «ei høgtid utan byrjing og slutt». Men vitskapelege utgreiingar om den anarkististiske revolusjosjonen finn vi også. Krapotkin, som sjølv aldri deltok i revolusjonære handlingar og var imot valdsbruk, går skarpt i rette med revolusjonære brushovud som ser på revolusjonen som ein stor folkeleg fest, der alt av seg sjølv ordnar seg på beste måte. Ein revolusjon krevjer god førebuing, improviserte revolusjonar har gode føresetnader berre for anten å mislykkast eller å skape på nytt dei institusjonar og samfunnsordningar den opprinneleg ville avskaffe. Og her kjem det omtalte initiativet inn; det må takast fatt på dei praktiske oppgåvene som revolusjonen krevjer. Revolusjonen må gjennomførast i fellesskap og fellesskapet må vere på det reine med naudsynet av og formålet for revolusjonen. Folket kan ikkje overlate revolusjonen til eit fåtal utan å la den i stikken. Difor må det skapast ei levande overtyding og eit levande håp om ei ny tid blant folket.

For å nå dei fastsette måla gjennom dei fastsette verkemidla erkjenner anarkismen naudsynet av organisasjon, men den organiseringa det her er snakk om er det som Proudhon kallar den naturlege orden, i motsetning til til den falske einskapen som er medført av tvang. Eit samfunn organisert på denne måten tenkjer og handlar som ein mann, og det er nettopp av di det ikkje lenger er representert av ein mann, fordi det ikkje lenger anerkjenner den personlege autoritet, fordi sentrum er overalt, omkrinsen ingen stader i samfunnet, som i alle organiserte og levande vesen. Anarkiet er det organiserte, levande samfunn (...), den høgaste grad av fridom og orden mennesket kan nå fram til. Den italienske anarkisten Erico Malesta meiner endåtil at prinsippet om organisasjon er viktigare enn prinsippet om fridom: Dersom vi ikkje trudde det kunne finnast organisasjon utan autoritet, ville vi vere autoritære, fordi vi likevel ville føretrekke den autoriteten som hemmar livet og gjer det trist framfor desorganisasjon som gjer det umogleg. Voline, ein russisk anarkist frå dette århundret presiserer nærare korleis organiseringa skal skje: Denne nye organisasjonen må bli til på fritt grunnlag, sosialt, og framfor alt, frå grunnen av. Organisasjonsprinsippet må utgå, ikkje frå eit sentrum som er skapt på førehand, for å rive til seg heilskapen og påtvinge seg den, men - og det er akkurat det motsette - må utgå frå alle sider, for å kome fram til koordineringsknuter, naturlege sentra som kan tene alle desse sidene.

Blant dei anarkistiske teoretikarane var det stor usemje om måten eigedomsforholda burde vere organisert på. Proudhons verk Kva er eigedom? vart av Marx anerkjent som den fyrste avgjerande, kraftfulle og vitskapelege undersøkinga av privateigedommen sin natur. Men Proudhons skrifter kan ofte virke uoversiktlege og uklare, og dette ser ut til også å ha fått fylgjer for andre framstillingar av hans syn. Eg vil likevel prøve å kome med eit par oppklaringar: Proudhons slagord «eigedom er tjuveri!» må ikkje takast som eit angrep på den private eigedomsretten. «Eigedom» i denne samanhengen er retten til å eige dei store produksjonsmidla, og ikkje retten til kontroll over eigen bustad, jord, reiskapar og liknande. Rådvelde over eigne ressursar såg Proudhon på som ein føresetnad for mennesket sin fridom, den anarkistiske samfunnsordenen skulle vere ein mellomveg mellom kommunisme og privatkapitalisme. Han ville behalde den private produksjonsmåten og den frie konkurransen, men han ville bli kvitt dei ikkje-arbeidande eigarane av eigedom, og det er det han kallar mutualisme: all rente på jord og kapital skulle avskaffast og det måtte bli innført gjensidigheit (mutualité), alle økonomiske og handelsmessige forhold mellom menneske skulle vere utan profitt. Det ligg i dette at «eigedom» ikkje lenger skulle vere einstydande med «tjuveri». I Praksis skulle naturlege fellesskap, grupper av arbeidarar, kontrollere produksjonsmidla som dei arbeidde med. Krapotkin og Bakunin meinte begge at Proudhons syn var upraktisk og ikkje gjennomførbart i praksis, difor laga dei sine eigne organisasjonsmodellar for økonomien. Bakunin var forkjempar for kollektivismen. Kolletkivismen skiljer seg frå Proudhons syn når det gjeld eigedommen av produksjonsmidla, der den einaste og enklaste løysinga etter Bakunins meining ville vere eit fullstendig felleseige. Bakunin var altså, som Proudhon tilhengjar av den private eigedomsretten. Det var derimot ikkje Krapotkin. Krapotkin prøvde å utforme ein meir teoretisk vitskapeleg anarkisme, men var likevel, eller kanskje nettopp på grunnlag av dette, oppteken av realisme som motsetning til den absolutte idealismen som ofte har prega anarkismen. Han ville at eigedomsretten til produksjonsmidla skulle gå til kommunen, det lokale forvaltningsorganet som står nærast folket. Teorien hans gjekk ut på at kvar enkelt skulle yte - arbeide - etter evne og få etter behov. Ta av bunken! var parolen. Og bunken ville vere stor nok til at ein fritt kunne ta av den: Om vi ikkje lenger produserte luksusvarer, og all den energien som vert misbrukt i byråkratiet og i det militære i staden vart brukt på samfunnsnyttige oppgåver, ville det ikkje vere noko problem å gje nok til alle. Om alle menneske arbeidde både med hendene og hovudet i fem timar pr. dag, ville materiell tryggleik for alle vere sikra. Og materiell tryggleik er ei anna av føresetnadene for at det anarkistiske samfunnet skal fungere, fordi det er den viktigaste faktoren for dekking av mange av dei grunnleggjande behova til mennesket. Som tidlegare nemnt skal det anarkistiske samfunnet vere eit mangfaldig samfunn fordi dei sekundære - kunstneriske - behova varierer frå menneske til menneske. Men dei menneska som skiljer seg ut også i grunnleggjande trekk ved mennesket, som når det gjeld behov for å vere yrkesaktiv og å vere i stand til å yte til fellesskapen, dei som ikkje finn tilfredsstilling i arbeidet sjølv om det utførast frivillig, har sjølv sett seg utanfor: Er du fullstendig ute av stand til å produsere noko nyttig, eller nektar å gjere det - lev då som eit isolert eller sjukt menneske. Om vi rike nok til å gje deg det du treng, skal vi med glede gje deg det. Men det er meir enn sannsynleg at du kjem til å lide for det i ditt daglege samliv med andre menneske. Du kjem til å bli sett på som ein gjengangar frå det borgarlege samfunnet...


Den absolutte

Den franske forfattaren Rabelais beskreiv så tidleg som på 1500-talet, i det satiriske verket Gargantua og Pantagruel, grunnleggjande trekk av anarkismen sitt syn på betydninga av fridom. I det store klostersamfunnet fridommens rike der alle bor, lever folk ikkje etter lover, statuttar eller reglar, men etter eiga frie vilje og avgjerd. (...) I klosterreglane var det einast eitt punkt: gjer det du vil, fordi folk av god ætt og god oppseding, når dei omgåast pent selskap av naturen har eit instinkt og ein spore som alltid driv dei til gode handlingar og held dei borte frå lasten.(...) På grunn av denne fridommen innlet dei seg i edel kappestrid om å gjere det som dei såg ville tilfredsstille den enkelte. Slik er anarkismens ideal. Det vil nok overraske enkelte at det ligg nærare Kardemommeby enn ein terrorstat.

Fridom er anarki fordi det ikkje tillet tilfellet å herske, men berre lova sin autoritet, d.v.s. det nødvendige. (Proudhon) Det er altså berre dei vitskapelege lovene for naturen og samfunnet som skal danne grensene for den menneskelege fridommen. Fridommen er alle menneske sin absolutte rett til å ikkje søkje noko anna godkjenning av handlingane sine enn den dei får av eiga vilje, og som fylgje berre vere ansvarleg for dei overfor seg sjølv. (Bakunin) Fridommen må vere uinnskrenka, ein kan ikkje, som liberalistane vil, gi avkall på ein del av fridommen for å sikre resten. Fridommen kan og bør berre forsvarast ved fridommen; det er ei farleg motseiing å ville forgripe seg på fridommen under falsk påskot av å ville beskytte den (Bakunin)

Samanfatting av dei viktigaste føresetnadene

Føresetnader som anarkismen føreset tilstadeverande:
1. Mennesket har ei fri vilje til innanfor grensene av arv og miljø å velje til sitt eige beste.
2. Mennesket har vilje og evne til å sjå utanfor sitt eige beste under forutsetning av at det berre blir styrt av eigne overveiingar og ikkje umyndeggjort.
3. Fordi mennesket har skapt samfunnet må mennesket ha kraft til å forandre samfunnet.
4. Alle menneske har dei same grunnleggjande behova. Dei behov som ikkje kjem under omgrepet grunnleggjande kan stort sett kallast kunstneriske, og dei skiftar frå individ til individ.

Føresetnader som må skaffast til vegs for å innføre ein anarkistisk samfunnsorden:
5. Forståing av og sympati for anarkismen sine idear blant massane.
6. Optimisme, eller håp i forhold til desse ideane si gjennomføring. Ei forutsetning for dette igjen er at dei som har innsett samfunnets beste (anarkismen) ikkje må gi opp kampen mot massane sin tregleik. I denne samanhengen har terrorisme blitt brukt som verkemiddel av anarkistiske grupperingar, men dette er å sjå på som ei avsporing. Krapoktin peikar på propaganda og vedvarande protest som hovudverkemiddel. Anarkistane sine forslag (for dei er forslag ikkje doktrinar) til endringar av samfunnet må spreiast til massane for kritisk og praktisk avprøving.
7. Behov for handling må avløysast av handling: den einaste makt anarkismen anerkjenner er eksemplets.
8. Revolusjon. Den totale omveltinga av samfunnet, der heile folket skal vere med på gjennomføringa. Massane er utspringskjelde, kraft og nødvendig forbundsfelle for revolusjonen. 5., 6. og 7. skal fungere som førebuing til revolusjonen.

Føresetnader som må vere til stades i det anarkistiske samfunnet:
9. Total fridom. Einskildindividet i samfunnet utan stat skal berre styrast av eigne overveiingar. Ein føresetnad for dette er at eit samfunn der mennesket ikkje blir diktert, både fremjar forståing og vilje og initiativ til å tileigne seg forståing. Den totale fridommen skal gi massane høve til å la seg styre berre av eigne overveiingar og gje høve til utfalding og sjølvutvikling.
10. Organisasjon. Organisering innanfor anarkismen er av ein annan type enn den kunstige orden som blir påtvinga ovanfrå: Den naturlege orden som får samfunnet til å opptre som ein einskap, og utgått av frivillig initiativ og i felles interesse. Organisasjonen skal vere resultatet av ei ekte forståing av at den er nødvendig, og ikkje resultatet av nokon form for tvang eller disiplinær autoritet.
11. Lover. Dei lover og reglar som ein innser er naudsynte skal bestemmast i form av avtaler til felles beste. Poenget er at desse skal fylgjast fordi ein innser at det er naudsynt eller til eigen og andre sin fordel om ein fylgjer lovene, og ikkje av di ein er redd for å bli straffa.
12. Forandra eigedomsforhold. Tre retningar:
-Kollektivisme. Eigedomsrett til opparbeidde verdiar men ikkje til produksjonsmidla (Bakunin).
-Kommunistisk anarkisme. Fellesskap både i produksjon og forbruk, fri rett til nyting av felles goder (Krapotkin).
-Mutualisme. Eigedomsrett utan rett til utnytting. Felleseige av produksjonsmidla, privateige av tileigna verdiar (Proudhoun)
13. Materiell tryggleik. Dekking av grunnleggjande behov som mat, klede og bustad er ei viktig føresetnad for at den fredelege sameksistensen som det frie samfunnet er avhengig av.
14. Kommunikasjon. Tanken er at det frie mennesket vil søkje forståing og kunnskap fordi det er til eige og felles beste, og at det vil finne det fordi drivkrafta kjem innanfrå, ikkje utanfrå som tilfellet er i dagens samfunn.


Ein slags konklusjon?

Anarkismen byggjer på at organisasjon skal vere frivillig, men uunngåeleg fordi den er naudsynt for kvart menneske i seg sjølv. Frie individ vil ifylgje anarkismen danne eit ordna samfunn, der alle samfunnet sine behov og forhold skal vere sørga for av fritt inngådde avtalar, på alle trinn. Fordi ingen er bunden av ein avtale som ikkje lenger tener eins eige formål vil avtalar stadig bli oppløyst og inngått. Dette er ein prosess som eg meiner er tvilsam dersom fridommen er målet. Fordi ein avtale som opprinneleg kanskje var inngått i felles interesser og naudsyn vil binde den som har minst å yte. Dei personar eller grupper i samfunnet som har lite å tilby, og som kanskje vil ha vanskeleg for å finne avtalepartnarar, vil kome i ein makteslaus situasjon. Og på same måten kjem dei som har noko ekstra å fare med til å få ei makt som eg ikkje kan sjå sjå har vore rekna med. Naturressursar er ein faktor som kan skape denne ubalansen. Både etter Proudhons, Bakunins og Krapotkins modell kan ressursar i hendene på enkelte geografiske grupper gi dei ei makt innanfor føderasjonen som kan skape konflikt, eller i det minste ei avhengigheit som ikkje er gjensidig.

Det virkar på meg som uttrykk for konsekvens at Krapotkin brukar fridommen som argument for ikkje å gi nærare presiseringar av korleis det nye samfunnet bør organiserast. På same måten er det ikkje heller uttrykk for inkonsekvens at han kritiserer dei som vil sjå bort frå teori og legge vekt på praksis, men eigentleg berre vil ha sine eigne meir eller mindre gjennomtenkte teoriar gjennomførte. Ein kan nok diskutere Krapotkins konklusjon i verket Innbyrdes hjelp, om at samarbeid er meir utbreidd i naturen enn konkurranse, men hans agitasjon for dette synet er vitskapleg og slett ikkje til å avfeie som tøv. Men eg trur han gjer seg skuld i ei forenkling av mennesket sin natur når han deler behova som mennesket har inn i to grupper, dei materielle og dei kunstneriske. Eg trur ikkje punktet for full tilfredsstilling av dei materielle behova er eit punkt som er likt for alle menneske. I utgangspunktet er ikkje dette i strid med anarkismen, fordi sjølv om ein innser at alle menneske har varierande behov for ting som tryggleik og fellesskap, kanskje også (som ein konsekvens av det) for materiell tryggleik, treng ein ikkje sjå på det som eit problem. Dekking av behova kan kome på forskjellige nivå og tidspunkt, hovudsaka er at den kjem. Men det er ikkje sikkert at dette fungerer i praksis, fordi det kan skape konflikt dersom enkelte ikkje får tilfredsstilt sine behov på same tidspunkt som andre kjempar for å få det. Denne nyanseringa av ein av grunnpilarane i anarkismen kan også vere med på å skape forvirring når det gjeld anarkismen som heilskap, og endå verre: den forståinga som er føresett for at mennesket skal kunne fungere i den frie tilstanden står i fare. Eg meiner også at grensa mellom dei primære og sekundære behova er flytande, og er ikkje berre forskjellig frå menneske til menneske, den forandrar seg over tid. Såleis trur eg at den absolutte, for ikkje å seie uendelege, kommunikasjonen mellom menneska som er nødvendig, fyrst for å skape ein revolusjon, så for å byggje opp eit samfunn, er umogleg. Så lenge verda består av sjølvstendige individ må forholdet og forståinga mellom dei i stor grad vere bygd på fordommar. Men desse fordommane vil ikkje vere nok til å skape det anarkistiske samfunnet, fordi den forståinga av kvarandre som ville gjere det til det einaste rette må vere ekte. Mennesket er godt, men det er ikkje eitt. Difor er anarkismen umogleg.

Ein utopi er, i fylgje definisjonen, ei utmaling av ein idealstat. Og sidan dette passar godt på anarkismen vil eg ikkje nøle med å kalle den ein utopi, sjølv om alle alle lengre utgreiingar om den blånektar, set seg på bakbeina og brukar kapittel på kapittel til å overbevise meg om at den ikkje er det. Men eg innrømmer at anarkismen er mykje meir enn berre ein utopi. Den er ein teori om mennesket sin natur som tek det på alvor på ein heilt annan måte enn den vi finn i dei fleste andre ideologiar. Den peikar på problem sjølv innanfor vart noverande politiske system som vi burde ta på alvor, og den prøvar å finne heilt nye løysingar på gamle problem. Men, for igjen å vere litt urettferdig, dersom vi brukar ein meir folkeleg definisjon på ordet utopi (noko som ein med si beste vilje ikkje kan sjå er oppnåeleg) vil ein kunne kalle anarkismen ei heil lita samling av utopiar.

Men eg vil ikkje med det avvise dei anarkistiske grunnideane. Ein kan ikkje nekte for at ein del prinsipp som allereie har fått innpass i samfunnet, som f.eks. ansvar for eiga læring, har klart anarkistiske trekk. Det å gje kvar enkelt ansvaret for seg sjølv og la drivkrafta for læringa kome innanfrå i staden for frå kateteret er om ikkje inspirert av, så iallfall ein parallell til anarkismen. Å la haldningskampanjar erstatte vedtak, lover og straff er også idear som ikkje ville vere framande for anarkismen. Men eg kan ikkje seie med entusiasme at eg, sjølv om eg anser utopien for god, vil gå ind i det konstruktive arbejde for at skaffe de betingelser til veje, som gjør utopien mulig (Laurits Lauritsen, Anarkismen og syndikalismen). Negative fordommar ser ut til å vere på moten, men håpet kan vi ikkje gi oss over til, det ville vere naivt, urealistisk og upraktisk.

Forresten: var ikkje dagens samfunn ein utopi for tusen år sidan?


————————————

Kjeldeliste:

Anarkistisk lesebok – Tekster fra Krapotkin til Cohn-Bendit. Pax Forlag 1970

Politiske ideologier – fra Platon til Mao. Politikkens Forlag 1972

Politisk idehistorie. Erik Sølvberg, Aschehoug 1990

Anarkismen. Daniel Guerin, Pax Forlag 1977

De store anarkister Yngvar Ustvedt, Tiden Norsk Forlag 1977

Anarkismens grundideer. Michael Helm, Hans Reitsels Forlag 1980

Pax Leksikon

24.6.05

Anarko-royalisme II

Eg endra fargen på passet (og på bloggen) frå grønt til svart, for når passet kom frå trykkeriet viste det seg at dei hadde trykt omslaget på så mørkegrønt papir at det ser svart ut, unntatt i veldig sterk sol, og det er det jo som kjent lite av for tida.

«Incidentally, there IS something called anarchoroyalism, the symbol of which is the black rose» står det her, men eg tviler litt på opphavet til merknaden, og finn ingen andre kjelder. Er det nokon andre som kjenner omgrepet?

22.6.05

Samanhengen

Etter jobb i går gjekk eg på biblioteket. På vegen til biblioteket traff eg ei kvinne som trilla på ei vogn der det sat ein liten unge som heitte Sivert. Eg innrømmer at eg ikkje hugsar kva kvinna heitte, sjølv om eg har snakka med henne fleire gongar. Eg er dårleg på sånt. Men Sivert handhelste på min peikefinger, med si vesle hand, og ville ikkje sleppe. Så eg gjekk mot biblioteket med hans fingrar rundt min. På biblioteket fekk eg tilbake passet mitt, som eg for ein månad sidan hadde gløymt igjen, liggande mellom to sider i den norske Statskalenderen for 2005, då eg skulle gjere typografisk og grafisk research for produksjonen av fusapasset. Det dumme er at eg i mellomtida var nøydd til å skaffe meg nytt pass. Så no har eg to. På biblioteket lånte eg sju eller åtte bøker av Rolf Sagen (som eg skal intervjue på mandag). Etterpå gjekk eg ein tur på Clas Ohlson, og då traff eg den same kvinna ein gong til, denne gongen utan unge, ståande i køen for kundeservice. Ho sa at ho ikkje trengde service, men berre stod der. Eg gjekk for å kjøpe ein liten USB-disk (så eg kan ha ein trygg backup av tekstar og andre data på nøkkelhanken til ei kvar tid), men dei diskane Clas Ohlson hadde var ikkje små nok. Eg vil ha ein slik som Martin har. På veg til Bølgen og Moi såg eg den same kvinna for tredje gong, på avstand, eg helste ikkje. På Bølgen og Moi åt eg burger medan eg byrja å lese Skog av Rolf Sagen. Etter maten gjekk eg på Legal, der eg leste boka nesten ferdig medan eg drakk øl, berre avbrote av ein hyggeleg samtale med Tor Brødreskift. Etter ein øl gjekk Tor for å treffe nokre kameratar ein annan stad. Eg leste ut Skog, og gjekk ein tur på Henrik. Der traff eg Finn Tveito, og vi hadde ein lang samtale om La Poétique de l'espace (Rommets Poetikk) av den lite påakta filosofen Gaston Bachelard. Då såg eg Tor Brødreskift igjen. Eg helste med handa. Han såg meg ikkje. Kva er samanhengen i dette? Eg vil så gjerne finne samanhengen.

15.6.05

Anarko-royalisme

Eg veit ikkje om den vyrde visekongen av Fusa vil gå god for omgrepet i overskrifta, men det får stå for mi eiga rekning. Det er er eg som er anarko-royalisten. Dei siste vekene har eg jobba på spreng for visekongen, for å få dette til å sjå fint ut:

Ting å sjå fram til

Ein fin ting med å jobbe er at ein kan ta ferie. Og etter ein månad her, blir eg kanskje klar for å jobbe litt meir, før eg, i september, skal hit. Om eg får tid. Eg må få tid.

23.5.05

Ein kvantitativ analyse av Ekko av Øyvind Vågnes

I går kveld var det lanseringsfest for den nye boka til min gode ven Øyvind Vågnes. Øyvind hadde i det høvet bedt meg seie nokre ord. Kva skulle det vere om? Eitt eller anna om uhell, ulukker, spikrar eller mygg eller noko. Var det det? I alle fall sende han meg boka i elektronisk form. Så eg skulle få sett meg inn i saka. Fekk eg det? På eit vis. Eg starta med ei øving som er svært nærliggande i desse forvirrande, fragmentariske, og utflytande tider, nemleg: kva kan ein seie om ei sak utan å setje seg inn i ho? Eller, meir spesifikt: kva kan ein seie om ei bok utan å høve til å lese ho på den korte tida ein har tilgjengeleg?

Ein kan kanskje seie noko om ei bok berre ved å halde henne mellom hendene, om form, tyngde, typografi og så vidare, men det stiller seg litt annleis når eg no har ho i elektronisk form.

Likevel ville eg prøve å svare på spørsmålet "kva slags bok er eigentleg Ekko av Øyvind Vågnes?" utan å faktisk lese boka. Eg ser litt vekk frå at eg tidlegare har lese utdrag av boka, mellom anna fordi Øyvind har sendt meg utdrag på e-post. Dette ser eg berre som forstudium til dette studiet. Eg ser også vekk frå at Øyvind som sagt er ein god ven, noko som vanlegvis ville få meg til å føle meg inhabil i høve til å omtale boka som bokmeldar. I dette tilfellet er det nemleg snakk om ei fullt ut objektiv analyse. Sjølv om eg vanlegvis vil nøle svært lenge med å ta ordet objektiv i munnen, er det full ut på sin plass her, då dette er snakk om ein metode som let boka sjølv gi svara.

Lat oss gå i gang!

Øyvind ba meg seie noko om uhell. Ordet uhell, kan eg fortelje, kjem to gongar i Ekko (Ein gong i setninga "Julia meinte eg hadde vore uheldig med Chen’s gourmet, der eg hadde kjøpt mitt første måltid i New York, og at eg aldri, aldri burde bestille chop suey." på side 153, Og i setninga "Vi var uheldige i dag, sa Scott." på side 161), men ting tyder på at det handlar meir om ulukker, for ordet ulukke førekjem 10 gongar. Og medan vi er i gong (eg baserer dette på ting eg veit om Øyvind): ordet keitete kjem fire gongar.

Ordet vondt støter vi på 12 gongar, men ordet smerte er merkeleg nok berre brukt ein gong: og då faktisk i setninga "Pirka og grov, utan teikn til å kjenne smerte", på side 322. Ordet hjelp har 56 førekomstar i boka. No byrjar vi å nærme oss noko. Det er ei bok som har med å hjelpe kvarandre å gjere.

Av dei stikkorda Øyvind gav meg er spikar den suverene vinnaren. Spikrar blir nemleg nevnt 52 gongar i boka. Men når vi går vidare ser vi at føter blir nemnde endå oftare, nemleg 73 gongar (45 gongar i bestemt form, tre i ubestemt form, og 25 i fleirtal)

Om ein byrjar å kike nærare på verba i boka, ser vi at Ekko er ein relativt bedageleg roman. Personar i boka går til saman 399 gongar i løpet av dei 349 sidene, medan dei spring berre 24 gongar

Når det gjeld dei store spørsmåla, kan vi trygt slå fast at Ekko er ein optimistisk roman: medan døden blir nevnt 27 gongar, blir livet trekt fram heile 135 gongar.

Korleis er det med det lydlege? Vi veit at Øyvind er ein mann som likar å høyre på musikk. Men medan ordet musikk står 20 gongar i romanen, kjem ordet stille nesten fem gongar så ofte: 95 gongar.

Eit spørsmål som ikkje ofte blir teke opp i bokmeldingar, er det som knyter seg til lesaren sine spesielle behov, angst eller fobiar. Lesaren kan til dømes spørje: "Eg som ikkje toler nakne folk, stygt språk eller vald, kan eg lese denne boka?"

Den kvantitative metoden er svært godt eigna til å svare på desse spørsmåla.

Først: Er det mykje nakne folk i Ekko?

Det må setjast opp eit reknestykke:

6 x "naken"
+ 1 "avkledd"
+ 3 "kledd av"
+ 1 "ikkje kledd på seg" (side 273)
+ 3 "kledde på" (ein skjønar sjølvsagt at ein først må vere avkledd for å kle på seg)
+ 1 "fekk på meg reine klede"
+ 1 "fekk på meg nye klede"
+ 1 "brydde meg ikkje med klede", s 88
= 16

Og så motreknestykket:

1 x "påkledd"
+ 5 "kledd i" (ein skjønar sjølvsagt at ein må vere påkledd for å vere kledd i noko)
= 6

Svaret: Ikkje berre er det mykje nakne folk i Ekko, det er faktisk to og ein halv gong så mykje nakne folk som påkledde folk. Dermed ser vi at Ekko ikkje er ei trygg bok for deg som ikkje toler nakne folk.

Spørsmål: Er det mykje stygt språk i Ekko?

Stygge ord:
Faen: 2 gongar
Herregud: 4 gongar.
Helvete 3 gongar
Jævlar: 1 gong

Fine ord:
God/godt: 83 gongar
Snill: 3 gongar
Grei: 3 gongar
Fantastisk: 2 gongar
Nydeleg: 1 gong
Vakker: 5 gongar

Viss ein måler det stygge opp mot det fine, så er det ingen konkurranse. Ekko er ei god bok for deg som likar fint språk.

Spørsmål: Er det mykje vald i Ekko?

45 gongar er det nokon som slår kvarandre i Ekko. Det er ingen som drep kvarandre.

Viss vi samanliknar "slå" med andre typar kontakt mellom menneske, til dømes kjærteikn (1 gong), stryking (12 gongar) legge handa her eller der (7 gongar), legg til "ho lente seg mot meg" (på side 322), og til slutt plussar på dei 13 kyssa i Ekko (her kan vi for øvrig anekdotisk legge merke til at det er berre to kyss før side 222, då det til gjengjeld går slag i slag, med eit nytt eit på side 226 og heile tre stykker på side 227), likevel er vi berre oppe i 33, og altså ikkje i nærleiken av førekomsten av ordet "slå", så vi kan nok slå fast at når det gjeld det mellommenneskelege, så er Ekko ein relativt valdeleg roman.

Kva har forrangen i Ekko?, hovud eller kropp?
Hovud: 43
Kropp: 45

Reise eller vere her?
Reise: 61
Vere her: 2

Draum eller røyndom?
Draum: 79
Røynd: 1 + 28 x "verkeleg" = 29

Skugge eller sol?
Skugge: 12
Sol: 32

Stemme eller skrift?
Stemme: 21
Skrift: 14

Snakke eller teie?
Snakke: 62
Teie: 0

Ja eller nei?
Ja: 130
Nei: 74

(Her må eg påpeike at statistikken er korrigert. Ein hadde nemleg gløymt å rekne inn at ordet "ja" oftast har teiknsetjing etter seg, som i "Ja, det har du sagt før òg", og ikkje står åleine! Huff!)

Konklusjonen må altså bli at Ekko er ein skikkeleg ja-roman!

Til slutt må vi og sjå på nokre av dei orda som kjem aller oftast, her representert ved pronomena.

Pronomenet "han" kjem oftare enn pronomenet "ho" i boka:
Han: 963 gongar
Ho: 737

Kva fortel dette? Eg held spørsmålet ope.

Pronomenet du blir brukt 1238 gongar.

Pronomenet eg stikk av med prisen. Eg og meg blir nevnt 4583 gongar i løpet av romanen. Dette er jo ikkje overraskande, men kanskje vil det kome uventa på mange at "eg" med dette tek innersvingen på "det", med 3783 førekomstar. Vi kan dermed også konkludere med at Ekko er ein skikkeleg eg-roman òg.

Med dette vonar eg å ha lagt grunnlaget for at kvantitativ analyse kan bli langt meir nytta i sekundærlitterær samanheng, det vere seg kritikk, teori eller litteraturhistorie.

6.5.05

Ein gammal favoritt

Etter eit uforklarleg fråver her, er eg no tilbake, med eit rykk, men berre eit lite eit, for å trekke fram ein gammal favoritt med ein generøs, reflekterande og sympatisk poetisk praksis og eksistens på nettet. Han har ein nettstad som òg er ein slags blogg, med mykje innhald. Helge Rykkja skreiv seg ein gong inn i mitt hjarte, vil eg seie, med dette diktet frå Poesi (Pax, 1968):

Det er ikke noe i veien med ørene mine. Det er ikke
noe i veien med ørene mine. Det er ikke noe i veien
med ørene mine. Det er ikke noe i veien med ørene
mine. Det er ikke noe i veien med ørene mine. Det
er ikke noe i veien med ørene mine. Det er ikke noe
i veien med ørene mine. Det er ikke noe i veien med
ørene mine. Det er ikke noe i veien med ørene mine.

Eg har vore innom nettstaden før, utan å oppdage at det ligg gode utdrag både frå gamle og nyare diktsamlingar, og dessutan fleire interessante artiklar. Blant dei siste: ein om konkret poesi (der Vemund Solheim Ådland er med, kvifor har eg ikkje sett dette før?), og – undervegs – ei melding av Ingrid Storholmen si nye bok.

15.4.05

Situasjonen og hans -istar og -ismer

Susanne tømer sjela si om situasjonistane, og det er sanneleg ikkje lite som kjem ut av det!

Stilla og det som kjem ut av henne

Det har vore litt stille her no. Eg var frista til å seie at det skuldast at eg ikkje har tenkt ein intelligent tanke, sett, høyrt eller lest noko interessant på fleire dagar. Ja, eg var frista til å seie at eg ikkje har tenkt, høyrt, sett eller lest noko som helst. Men det er ikkje sant. Eg leste om ein av tekstane på Åge Aleksandersens nye album, og då tenkte eg at "dette kjem Espen og Tormod til å kaste seg over", og der fekk eg rett. Diskusjonen er i gang borte på Vår blogg. Utfordringa og spørsmålet til Vår blogg blir no: kvar blir det av omtalane av Roger Whittakers siste album?

4.4.05

Eit kort oppgjer med norsk bokdesign (ok, berre ein liten ting)

Eit aspekt ved norsk bokdesign har sett seg fast i halsen på meg. Kva for eit aspekt er det? Det er klaffen. Eller heiter det innbretten? Her får det heite klaffen. Klaffen: ikkje klaffen generelt, for, den er praktisk og fin, på mange måtar. Det er heller ikkje den typiske smussomslag-klaffen eg tenkjer på, sjølv om den ikkje er så praktisk og fin, i og med at den berre tilhøyrer smussomslaget, som har ein tendens til å dette av og knorve seg, som vi seier i ytre strok, ein tendens til å vere for tynt og veldig fort veldig upent. Det kunne eg godt ha kritisert, men det er ikkje det eg skal gjere no. Nei. Så kom til saka då!

Ok! Her er saka: kvifor plasserer norske bokdesignarar biletet av forfattaren heilt til venstre på den første klaffen? Kvifor? Kan nokon fortelje meg det? Resultatet er nemleg at forfattaren blir ståande og stire på meg ut av – det rett og av og til påkosta og nøye innstuderte – biletet medan eg les boka. Greit, Odd Wilhelm, eg likar faktisk smilet ditt! Og det er sikkert ikkje din feil at du har blitt plassert der, men eg klarer ikkje at du sit der og stirer på meg medan eg les boka du har skrive. Det ser nesten ut som om det er meg du flirer av, og eg veit ikkje om det var meininga. Dette handlar ikkje om deg personleg. Ja, eg skulle gjerne ha invitert deg heim til meg for å sitje og stire på meg medan eg les. Det ville jo berre vere hyggeleg! Du skulle ha fått kaffi, te, vin, gin, kva du måtte ønskje. Men sitje sånn, inne i boka og stire, det er jo skummelt! Og du, Lars Ove, du ser då rett koseleg ut der du lener deg med ein arm kjekt opp mot - kva er det du lener deg mot?

Ok. Eg kan la vere å brette boka så mykje ut, og prøve å posisjonere sidene rett, slik at ansiktet ikkje kjem til syne der ytterst til venstre under dei sidene av boka som til no er lest. Men sjå der, kva skjer når eg blar om? Jau, han lurer seg fram igjen. Hei-hei! Titt-titt! seier han. Korleis går det? Les du vidare i boka mi?

Ok. Så skal eg vel ta av smussomslaget medan eg les. Eg kan legge det pent i hylla eller på bordet, så blir det ikkje knorva eller skite heller. Men kva er då meininga med eit smussomslag? Er det ikkje meininga at det skal vere der for å ta seg av smusset? Eller er det eg som ikkje veit? Og kvifor blir boka så naken når eg tek det av, eg blir redd for at ho skal fryse?

Ok. Det var dei spørsmåla eg hadde. Takk for merksemda.

29.3.05

Påskesentimentalitet

Ei bølgje steig opp over fyllinga, ei mjuk rørsle i sollyset. Noko for opp derifrå og blei til luft. Dei høge grantrea bakom, det var som å sjå på dei gjennom ei væske, gjennom vatn, ei elv. Ei elv som rann oppover, med klart, fargelaust, reint vatn som rann sakte rett til vers. Og fyllinga låg der med sine vaskemaskiner, fjernsyn, bildekk, støvlar, plastposar, papir, kjolar, sko, bukser, oljefat, sjalusiar, høgtalarar, trinser, bokser, bilradioar, sofaer, stolar, paraplyar, bjelkar, gensarar, barnevogner, hjulkapslar, syklar, omnar, tørketromlar, omnsplater, plankar og stolar. Det gav ei glad spenning i heile kroppen å vere her, i tankane utgjorde det ei makt. Ikkje på grunn av det han kunne finne eller det han kunne sjå, han, den merksame observatøren av alt det folk ikkje ville sjå. Nei, berre over det å vere her, som var å vite noko om dei andre som dei ikkje visste sjølve. Å vere her, som tydde å kaste seg ut i det som berre var eit mørke for dei – det dei gjorde seg blinde for, det som flaut gjennom fingrane deira – det kjendest alltid som ein siger. Det var laurdag ettermiddag, og det var stengt. Det var vår og sol. Han var åleine og så glad at han hadde lyst til å synge. Og det gjorde han, Georg, tolv, gullstrupe mellom haugane av alt det som hadde blitt lagt der med eit sukk. Sukka som låg over fyllinga som eit tungt lag av utpust, det frå dekka under den overlessa tilhengaren når sofaen vart løfta av planet, det frå han og ho som bar han og sette han ned, sukket over å få ein gammal sofa ut frå ei overfylt garasje, det frå ei utsliten dotter då mors gamle sofa vart boren ut frå den snart tomme barndomsheimen, det frå ei gammal mor som berre sette seg om arbeidet var ferdig, det frå sofaen sjølv då den gamle strekte seg ut på sofaen og plutseleg var yngre igjen, det frå ein ung mann som berre fekk sove i tjue korte minutt etter middagen, det frå lærlingen ved Førde møbelfabrikk då ramma på fjerde forsøk passa i hop, det kollektive sukket frå systova då den nytilsette inspektøren lukka døra bak seg med den høgre handa, samtidig som han med den venstre handa plasserte klokka i jakkelomma, var eit kviskrande kor bak den skingrande stemma til Georg som no leitte seg fram i ein liten haug av kasser med gamle bøker og brev, ei herleg fråtsing i døde ting med hemmelege etterliv.

24.3.05

Szymon Golec seier

No smeltar snøen. Sola dinglar som ei gigantisk gullklokke mellom hendene til Den store hypnotisøren der oppe. Eg høyrer ei skipsfløyte og skriv på min dystopi.

23.3.05

Ein gotlandsk roadmovie




























Det statiske ved bileta kunne formidle noko av det stilleståande ved stemninga, tenkte eg. At det handla meir om å sjå enn noko anna. At bileta si tausheit kunne formidle den soniske stilla: det blei drukke mykje kaffi, men snakka lite (Andrius kan gammalgresk og latin, men ikkje engelsk. Angela, den engelske professoren i russisk, derimot, har ein son som i fleire år studerte nynorsk på universitetet). Eg tenkte på Kaurismäki-filmen Pass på skjerfet ditt, Tatjana, og helte i ein ny kopp kaffi frå termosen: dei to setningsledda held, igrunnen.

21.3.05

Sverige. Store supermarknader, små forvirringar. Eit enkelt spørsmål, "Påse?" kan svarast lett på med eit enkelt "Nei", det er mitt enkle credo, inntil eg innser at spørsmålet ikkje var "Påse?", men derimot "Bra så?", og at det enkle svaret "Nei", skaper ei forvirring stor nok til å setje heile den svenske identiteten, ja, heile EU-kapitalismen i fare.

Stilla er god, men baltiske stemmer med god brystklang og hovudskalleekko set kreativiteten under overraskande stort press. Den underlege, klukkande, hønemor-aktige latteren frå den eldre svenske forfattaren med dei minuttpresise måltida kjennest derimot trygg.

Ein får aldri lest så mykje som når ein skal skrive, i alle fall gjeld det for min del. Eg har formeleg kasta meg over bøker i to dagar, utan sans og samanheng, Wait Until Spring, Bandini av Fante, Nyryddinga av Løvåsen, Disktrete kulisser av Surén. Gymnaslærer Pedersens beretning om den store politiske etc. Ka av Tale Næss som eg sporenstreks lånte på biblioteket i Bergen før eg drog, då eg såg at forfattaren av boka skulle vere her. Historien om øyet av Bataille, og boka som stod ved sida av denne på hylla i biblioteket, og som eg etterpå ved ein feiltakelse beskjemma kom til å la falle ut av veska på bordet framfor Irene over ein øl før avreise: Irenes fitte av Luis Aragon.

I morgon: Gotland på tvers med to litauiske forfattarar (og ingen av dei heiter Szymon Golec).

14.3.05

Det store snøfallet gjorde at eg på veg til jobben i dag måtte vade gjennom store mengder snø. På fortauet om lag halvvegs såg eg ein mann som stod og måka, og kven andre var det enn filosofen Arild Haaland? Ingen! Det var nemleg akkurat han som stod der og skufla. Kven snakkar vi om? Mellom anna om mannen som på førtitalet gjorde slikt inntrykk på NHH-studenten Agnar Mykle på eit møte i Studentersamfunnet at han fekk eit eige kapittel i Sangen om den røde rubin (titulert "Må man elske for å elske?"). Og der stod han, bøygd over snøskufla, seksti år seinare. Då eg kom forbi tok han ei lita pause, lente seg på skaftet. Eg vinka og sa hei. Han smilte breitt med sparsam tanngard og vinka lystig tilbake.

12.3.05

Kvar dag gir meg lyst til å skifte farge. Og form. Kva tyder det? Ei redsle for innhald? Alle kan jo sjå at innlegga på denne bloggen til dømes har blitt kortare og kortare. For først og fremst kjem jo denne lysta til uttrykk her: sjølv om eg skulle ha lyst til å male meg i ansiktet, skifte kroppsform dagleg, så gjer eg ikkje det.

Ein gong leste eg ei bok av ein amerikansk journalist frå New York som på femtitalet smurte seg inn med brunkrem og skokrem og reiste rundt i sørstane eit heilt år for å oppleve på kroppen korleis det var å vere svart. Det var i grunnen ikkje det eg tenkte på. Men det var ei fascinerande historie.

10.3.05

Gotland

Hurra! Her skal eg vere i påska. Då må det jo bli noko skriving, tenkjer eg.

7.3.05

Ei svart utgåve av Grand Canyon. Eit sprukkent landskap så svart at det sluker all farge frå omgjevnadene, så svart at det fysisk syg all pigmentering frå ansiktet som studerer det. Så tørt at det får augene, munnen og ansiktshuda til å stivne til ei maske. Eg snakkar om restane av kaffi i botnen av koppen på lesesalsplassen min som eg brukte i dag for første gongen sidan... altfor lenge sidan.

3.3.05

Eit møte

Dette dumpa ned i innboksen min i dag, frå Norsk Forfattersentrum:

MEDLEMSMØTE I BERGEN TIRSDAG 8. MARS 2005

Sted: Ludvig Bar - Neptun hotell
Tid: kl 20.00 (merk tid og sted)

Tema: Stig Larsson, svensk forfatter/poet i samtale med Øystein Vidnes.

Møtet er et samarbeid med Skrivekunstakademiet i Hordaland.


Eg hadde ikkje tenkt på at dette skulle vere eit lukka arrangement. Men det er det ikkje heller: alle lesarane av denne bloggen er eksklusivt inviterte. Nokon frynsegoder skal ein ha.

2.3.05

Arabiske bøker

Dagbladet melder i dag:



Eg beklagar ikkje manglande lenke til saka, det får vere nok at eg nemner det. Så er vi litt nærare å vite det vi treng om å lese arabiske bøker.

27.2.05

Frukost i det fri

På grunn av at eg har jobba altfor mykje, var det først og fremst inn gjennom vindauget ho kom, sola. Når eg gjekk ut, var det difor skuffande å kjenne kor kaldt det var. Den første optimismen kom då eg på veg til tannlegen ein dag i to sekund følte i ryggen, ganske langt nede på ryggen, ja, eigentleg var det vel på rumpa eg følte det, at sola varma ørlitegrann. I dag åt eg frukost på verandaen. Var det kaldt? Ja, men ikkje så ille. Veggen vår er ein solvegg. Var det fint? Ja.

20.2.05

Nattoget i flammer

Natt til onsdag tok eg nattoget frå Oslo til Bergen, faktisk for første gongen. Eg syntest ikkje det var ei god oppleving. Eg hadde ikkje sovekupé, togseta hadde blitt merkbart dårlegare sidan sist eg tok tog, og det var så kaldt at eg låg og skalv. Eg vart i dårleg humør, og då eg kom fram skreiv eg mellom anna følgjande setning som eg sende til Dag og tid:

"Ein mistenkjer Vold for ikkje å ha hatt eit einaste sanseinntrykk sidan 1960."

Ikkje veit eg om Jan Erik Vold fortente ein slik slakt (vi skulle kanskje til dømes ha ei felles sak når det gjeld togets forfall). Aftenposten er i alle fall av ei heilt anna meining.

19.2.05

Det einaste fornuftige ordet i verda

Ikkje trudde eg at eg i kveld skulle sitje framfor ein ekstremt diger Silicon Graphics-skjerm på Bygg for biologiske basalfag på Haukeland og lage tidsskrift for biokjemi, men det gjer eg altså. Alt eg seier ja til.

Det einaste fornuftige ordet i verda er "ja". Det er ei setning som heng igjen etter å ha lest Deleuze si bok om Nietzsche, for eit års tid sidan, antakeleg hugsar eg ganske feil, men det er i alle fall ei støtte.

18.2.05

Bli kommune

Med ein tittel stjelt frå Ole Halvorsen si artige diktsamling [melding, debatt], over til noko heilt anna:

Det nye nummeret av Syn og Segn er ute no, og det har ikkje gått upåakta forbi i kommune-Norge:

Ei kjærleikshistorie frå kommune-Noreg (frå Synste Møre)

(Ein augneblink tenkte eg å kalle denne posten "From Vanylven with love", men for å sitere Audun Lindholm frå januar 2001: "Tross alt. Bare tittelen på Ole Halvorsens bok er bedre enn en hel høst med norsk krim!")

8.2.05

Kroppens årstider

Etter at kroppen min svikefullt nok har lete ei merkeleg kjend sjukdomskjensle herje i ei heil veke, har eg bestemt meg for at no er det nok. No skal eg ta rotta på den, i staden for omvendt. Merkeleg kjend, fordi eg kjem på at det var akkurat slik i fjor, akkurat på denne tida. Kva kan ein gjere? Kuren skulle vere som eg skreiv i ein e-post 6. februar i fjor:

Tome Tuborg-flasker blir fyllte med solhattolje for å ta med på fest saman med smågodtposar bugnande av trankapslar, likørflasker med svarthyllekstrakt, tolitersdunkar med god, gammal Sana-Sol og heimelaga potetgull steikt i Omega-3-feitt, med ein smak av Nycoplus Hvitløk.

Eg vil ikkje vere ein av dei som svergar til naturmedisin, ja, eg vil ikkje vere ein av dei som svergar til noko som helst, så eg begrensar meg i år til ei liten dose svarthyll, sjølv om det er tida, tilfeldigheitene og kroppens i prinsippet fine biologiske sjølvopprettingsevne eg set min lit til. Eg hugsar historia om oldemor mi. Då ho var til doktor i ein alder av over nitti år, kunne ikkje doktoren finne journalen hennar, uansett kor mykje han leitte. Det var ikkje så rart, kunne ho fortelje med ein viss triumf, for ho hadde aldri vore til doktor før. Ho hadde ein svarthyll i hagen, kan mor mi fortelje, som ho tilbereidde på ulike måtar.

6.2.05

Å opne munnen

Det å opne munnen krev noko. Noko? Kunne eg ha vore meir spesifikk? Eg er ikkje alltid den beste på å vere den første til å opne munnen. Kven var den første til å opne munnen? Spørsmålet gjev ikkje meining, men ein kan godt tenkje seg alt som blir sagt som eit framhald, ei forgreining, av ein samtale som byrja for lenge sidan. Og i mellomtida har det bygd seg opp reglar. Her på Sunnmøre (der eg akkurat no er) byrjar dei fleste samtalar positivt, dvs. med eit "ja". Tonefallet og lengden varierer, men som regel eit langt og spørjande ja. Ofte er dette også heile samtalen. (Ein kommunikasjonsmåte som ein gjerne knyter til eldre folk, men her rammar syndromet ung og gammal. Eg latar ikkje som at dette er noko spesielt, eg berre observerer det. At eg observerer der, gjer meg dårleg i stand til å delta. Eg kan seie ja-a-a, og drage det ut så mykje eg berre vil, men det let ikkje heilt rett. Ingen hindrar nokon i å legge ein ironisk snert inn i det heller, ein skjelmsk flir, noko som slett ikkje er sjeldan, men min eigen ironi blir eit kaldt og humørlaust våpen mellom leppene mine. Men dette var ein digresjon.) Slik sett er det ein konvensjon eller ein tradisjon som er den direkte foranledninga til alle samtalar. Det kan vere heilt andre ting enn eit ord, alt frå ei framstrekt hand til eit spesielt ansiktuttrykk. Eg hugsar å ha sett eit intervju med ein dansk politimann på fjernsynet ein gong som byrja alle setningane sine med "nei", eller i alle fall som opninga på alle svar, om han ville bekrefte eller avkrefte, men dette er òg ei avsporing. Eg tenkjer ikkje på den direkte årsaka til at ein pratar med folk, at ein har lyst til å prate, eller finn seg sjølv i ein situasjon der ein prate, men det ein viser til, det i samtalen som er ekvivalent til den akademiske fotnoten. Ein samtale som byrjar utan ei slik tilvising har noko frekt over seg, som tilsvarer den altfor spissa formuleringa utan dekning eller underbygging; det ein berre i visse tilfeller tek alvorleg. Men kva hender med den som ikkje pratar? Nokon innbiller seg kanskje at det dannar ein viss mystikk, eg veit ikkje. Presset utanfrå til å halde kjeft og til å opne munnen, er ofte akkurat like stort. Det same er spegelbiletet av det same krysspresset innanfrå, og kor vidt ein gjer det eine eller det andre, er ofte reint tilfeldig. Ikkje veit eg kvar eg ønska å ende opp med å skrive om dette, anna enn i overført tyding å opne munnen. I går hadde eg akkurat det motsette ønskjet med det innlegget eg ikkje skreiv. Også det ønskjet vart innfridd. Andre dagar vil kanskje bere på betre ønskjer.