28.12.04

Når lukkartidene blir lange


Fullmåne. Seint i går kveld. Mørkret har sitt å fortelje, når det berre får tid på seg. Etter to eller tre sekund trer biletet fram. Og eg let mørkret fortelje. Eg har ikkje så mange ord, her eg sit, under taket til eit husbankhus på synste Møre som knirkar lystig når vinden tek i. Det ler som eit lite barn som har lært å le av ei gammal kvinne med innsunkne kinn.

25.12.04

Sol, vinter



Dette såg eg i dag då eg sparka langs dei islagde vegane her.

God jul, forresten!

22.12.04

Stormen Finn

Dei siste åtte åra har eg teke båt heim til jul. Hurtigbåten tek fem timar nordover frå Bergen. Men i år fekk "ekstremvarsel" for nordvestlandet meg til å tenkje meg om, eg som vanlegvis ikkje høyrer eller ser på vermeldinga.

Skulle eg ta fly? SAS melder på sine heimesider om "ekstreme værforhold", og at det dermed kan forventast "uregelmessigheter" i flytraffikken.

Skulle eg ta buss? Metereologisk institutt melder om skredfare og "vanskelige kjøreforhold" i Sogn og Fjordane.

Så blir det båt, likevel, tenkte eg. Full storm ved Stad, i dag, i følgje Metereologisk institutt. Forrige veke vart båten innstilt ein dag, men då var det sterk, og ikkje berre full storm. Det går bra. Storm Weather Center derimot, melde på sine sider at det var "stormen Finn" som kjem. Dei advarte at stormen Finn kunne setje liv og helse i fare, og at det var vinterens sterkaste lågtrykk som kom. Det er fint å vite kven ein skal møte, tenkte eg. Stormen Finn, her kjem eg! tenkte eg. No kjem eg og tek deg! tenkte eg, og hytta veldig hurtig med neven, så ikkje dei andre her på kontoret skulle sjå meg. Og så kviskra eg intenst: Stormen Finn, eg har sett mora di naken! Etter dette såg eg at også Metereologisk institutt omtaler Finn, så at han finst skulle det vel då ikkje vere tvil om. Men då eg for å undersøkje nærare klikka meg inn på detalj-sidene til Storm, ser eg at dei i ettermiddag melder "flau vind" på nordvestlandet. Det skulle ikkje mykje til å gjere Finn flau, tenkte eg, reise nordover slik med halen mellom beina, Finn, ikkje mykje til ekstremist, Finn. Ei alvorleg stemme bak i hovudet fortel at ein ikkje skal spøke med veret, men vermeldinga kan ein spøke med. Vermeldinga skriv flaue små dikt om ein som heiter Finn, medan eg i dag heller vil tenkje på ein som heiter Arild.

Ønsk meg god tur.

Ein som heitte Arild

Ein som heitte Arild skreiv dette, signa vere han:

Ja, nå er det jul igjen!
Ja, nå er det jul igjen!
Ja, nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Og grauten koker!
Og grauten koker!
Og grauten koker!
Og grauten koker!

Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!

Ja, nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!

Og grauten koker!
Og grauten koker!
Og grauten koker!
Og grauten koker!

Ja nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!

Og spurven sitter!
I ne-e-e-ket!
Og jæææ-æææii stapper!
Min lange pipe!
Og synger:
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!

Og bestefar kommer!
Og bestefar kommer!
Og bestefar kommer!
Og han er nisse!

God kveld, du gamle!
God kveld, du gamle!
God kveld, du gamle!
Sett fra deg stokken!

Ta av deg maska!
Her har du flaska!
Ta av deg maska!
Her har du flaska!

Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!

Og vi synger salmer!
Under juletrepalmer!
Og vi synger salmer!
Under juletrepalmer!

Og jeg pakker opp skrujernet!
Og jeg pakker opp skrujernet!
Og jeg pakker opp skiskraperen!
Og jeg pakker opp skiskraperen!

Takk onkel Petter!
Takk tante Laura!
Den der var grei den!
Den der var grei den!

Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!

Og ribba smaker!
Og her er kaker!
Og ribba smaker!
Og her er kaker!

En liten dram til?
Litt mere sursild?
Litt mere sursild
Litt mere sursild...

Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!

Ja nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!
Nå er det jul igjen!

15.12.04

Eit liv utan Word

For om lag tre år sidan hadde eg ein enkel, nostalgisk, naiv, fåfengd, tungtvindt, gammaldags, men også frisk, velluktande, produktiv og mekanisk draum om å plassere ein raud berbar skrivemaskin av merket Olivetti på eit hagebord. Ved sidan av denne skulle det ligge ein bunke ark med ein stein oppå, for det skulle vere ein liten, ørliten bris. Inne mellom trea ikkje langt frå der eg sat skulle eg høyre ein fugl eg ikkje kunne namnet på. Stolen eg sat på skulle vere ein vond gammal kjøkenstol av tre, og knirke kraftig kvar gong eg rørte meg, men det skulle eg ikkje kunne høyre på grunn av klapringa frå skrivemaskinen. Olivettien kosta 1 500 kroner og eg kjøpte den aldri.

I staden har eg har eg brukt Word, kvar einaste dag. Som i åra før det òg. Og som alle andre. Det skulle vel vere noko romantisk over å bruke det same verktøyet år ut og år inn, som ein handtverkar som svergar til sin gamle hammar ("you'll have to pry it from my cold dead fingers"), men eg blir ikkje det minste varm om hjerterøtene ved å tenkje på alle dei timane eg har tilbrakt med å stirre på verktøylinjene i Word. Word er ein hammar med eit skaft som aldri blir varmt, sjølv etter mange timar med intens bruk. Særs dårleg fungerer det til lange dokument, der ein rett nok etter litt om og men kan gjere bruk av det som i min engelske versjon heiter document map, men i tillegg til at dette ikkje fungerer feilfritt, veg det ikkje opp for alle dei tilfella der Word oppfører seg som om det var ein veslevoksen gutunge tilsett som din eigen personlege konsulent, med lisens til å kome med gjennomført tåpelege forslag og hovne kommentarar, invadere intimsfæren din og insistere på å ta flest mogleg val for deg, prinsipielt basert på så mangelfulle premiss som mogleg, og så vidare. Eg kunne halde på ei stund. Eg veit at eg fektar mot vindmøller her. Alle brukar jo Word. Har ein i det heile tatt noko val?

Eg har oppdaga at ja, for meg finst det i alle fall ein del alternativ. Eg har kika litt på desse, og kome til den entusiastiske konklusjonen at eg kanskje ikkje treng å skrive i Word lenger! Det første eg kika på var CopyWrite. Det er ikkje ein teksthandsamar for dei som vil lage fancy festinvitasjonar eller festlege brev, men er spesielt laga for å organisere større tekstmengder og prosjekt. Ein kan ta vare på fleire ulike tekstar, i ulike versjonar, gi dei eigendefinerte statusmerkelappar og eksterne kommentarar og slikt, utan å måtte lage ei mengde ulike tekstfiler. Ein kan også eksportere til rtf-format (lesbart av Word &co). Det heile er veldig oversiktleg, og gir ein sjansen til å konsentere seg om å skrive, og ikkje dille med alt mogleg anna. Etter å ha prøvd det litt vart eg svært entusiastisk, og sat klar til å betale prisen på 29 dollar for ein lisens. Så tenkte eg at eg skulle sjekke om det fantest fleire program som likna. Og det gjorde det jammen. Det finst minst 7-8 liknande program for mac, laga for folk som jobbar med større tekstmengder.

Etter å ha prøvd det kom eg til at eg likar Ulysses betre enn CopyWrite. Det har dei same funksjonane, men kan tilpassast på fleire måtar, og programmet har ein meir avansert eksportfunksjon, der ein har veldig god kontroll på korleis dei resulterande filene ser ut. Det er berre å trykke på eksport, så blir resultatet ein rtf- eller pdf-fil ferdig formatert, etter eigne val. Ein kan òg eksportere til LaTeX-format, som er det realfagsjentene og -gutane brukar når dei skal skrive avhandlingar. Fotnotar kan ein også legge inn. Det aller beste er likevel fullskjerm-moduset, der ein slepp å sjå noko anna på skjermen enn bokstavar, på kvitt eller svart eller kva ein vil, i den fonten, fargen og storleiken ein veljer sjølv.

Med dette sementerer eg vel vidare stemplet mitt som tung nørd. Det får vere.

Framtida er lys, og det er berre fem-seks månader til sommaren.

13.12.04

Omtanke og omvendt parodi

Som tidlegare nevnt, dei tinga ein les samtidig med noko anna, gjer at det eine smittar over på det andre på ein viss måte. Det gjeld vel alle ting. Til dømes gir det vel ein eigen effekt å ete marsipanbrød medan ein sym tusen meter, eller å hekle ein kvit duk medan ein fargar håret raudt, berre for å kome med eit par døme. I alle fall: å lese Mattis Øybø si bok Alle ting skinner samtidig med at ein les White Noise av Don DeLillo må gi ein eigen effekt. Først kjem den fine effekten, som rett nok blir litt privat for meg, av å kunne gå inn på ein bok-café i Krakow og kjøpe eit stykke eplepai, ein dobbel espresso og eit ulest, men brukt eksemplar av White Noise, alt til 50 kroner til saman.

På eit tidspunkt i lesinga, trudde eg godt ein kunne bruke dei to bøkene i ein debatt rundt kor mykje frå ei anna bok ein forfattar kan bruke før ein kan stille spørsmål med sjølvstenda til den eine, og då i dette tilfellet Øybø. Etterkvart har eg kome til at det er å trekke det langt, og at Øybø si bok har mykje med White Noise å gjere, men det er i alle fall lysår frå noko juridisk spørsmål. Dette skriv eg for tidleg, sidan eg ikkje har lest ut White Noise enno, men eg kan ikkje vente, og tida spring frå meg som ein testosteronlada hingst. Uansett: eg synest Øybø si bok er veldig, veldig bra, og DeLillo si bok er jo allereie etablert som god, og eg skal ikkje gå inn på det, sidan eg ikkje har lest ho ut enno.

I White Noise finn ein mange av dei same byggesteinane som i Alle ting skinner. DeLillos hovudpersonen er professor i Hitler, Øybøs er amanuensis i terrorisme. Begge hovudpersonane har ein son frå eit tidlegare forhold (tolv år i Alle ting, fjorten i White Noise), at han no er gift og har fleire ungar. I begge bøkene skjer ein katastrofe som ser ut til å ha mennesklege årsaker, i begge bøkene blir familiene evakuert, i begge bøkene førekjem køar som er delt inn etter forbokstavane i personane sine etternamn, etc. På eit tidspunkt byrjar det å snø voldsomt i White Noise, akkurat som i Øybøs bok (men lenger uti). Likevel er grunntonane så forskjellige i desse bøkene, at dersom ein hadde lest dei om la oss seie hundre år utan å vite kva tid dei var skrivne, kunne ein godt tenkje seg White Noise som ein harselas over Alle ting skinner, men slett ikkje omvendt. Den kalde ironiske tonen til DeLillo, dei fullstendig parodiske monologane til enkelte av personane, det satiriske utgangspunktet, og så vidare, har hos Øybø blitt snudd til ((av og til litt pratsomme) forsøk på) alvorleg filosofisk refleksjon. Den pessimistiske medie- og marknadskritikken til DeLillo som verkar svært åttitals i dag, har blitt forsøkt oppdatert av Øybø, slik eg ser det. Om han klarer det, eller når det kjem til stykket mest unngår dei spørsmåla som for DeLillo er presserande i 1985 er ei anna sak, men det er i alle fall eit forsøk som er alvorleg, nesten fram mot det naive, noko eg ikkje meiner negativt.

No spring tida igjen, men dette er min stad, eg kan kome tilbake til det. Det eg meinte, var i alle fall å kome med den tanken at Øybø si bok må vere det omvendte av ein parodi, ein omtenksom og varm omvendt parodi på den urovekkande og kalde stemninga eg kjem i når eg les White Noise. Kvifor eg blir varm, og ikkje kald av å lese Øybø, det må bli tema for ein annan dag.

8.12.04

Min første pris

Den første prisen eg har vunne i mitt liv: prisen som årets publikumar under forfattersleppet i Bergen. Eg held premien opp med den høgre handa mot botnen, og den venstre handa støttande mot flaskehalsen. Eg ønskjer med dette å takke alle gode vener, alle dei eg ikkje kjenner, og dessutan mamma og pappa.

Det grå

Etter ein god middag på det eg trudde var ein av byens betre restaurantar, hadde eg natt til i går ei eksklusiv to-veis dramatisering av Olaugs barnebok på eit hotellrom i Krakow (for dei av dykk som ikkje umiddelbart skjønar kva det dreiar seg om: de vil ikkje vite), noko som sette meg i dårleg stand til dei tre flyturane som måtte til for å bringe meg trygt heim til Bergen. Men eg kom fram. Og no er eg tilbake i det grå. Nokon vil kanskje seie at det er ein paradoksal ting å seie når ein kjem tilbake frå Aust-Europa, men til det er det berre å seie at Polen ikkje er i Aust-Europa, men Sentral-Europa, og medan himmelen der var blå, så er den ikkje blå her.

Ein må finne håp, og det må vel då vere nettopp i det grå. For å sitere meg sjølv, og det må jo vere føremålet med å ha sin eigen fristad, at ein kan dyrke sine eigne innfall og tilbakefall, noko eg skreiv ein gong, i ein litt idiosynkratisk artikkel om kulturforsking:

Vi vil ha tak i det grå. Håpet må vere at vi bak dette kvardagslege vil få auge på noko som er endå meir kvardagsleg, ja så kvardagsleg at det ikkje kan la seg oversjå. Håpet om at det bak det fargerike biletet av samtida er eit anna bilete som er så grått at alle moglege fargar potensielt sett er til stades.

Eg veit ikkje om eg tok feil. Kan alle fargar vere til stades i det grå? Kvitt lys inneheld alle fargar, det veit eg, men kan ein dempe det kvite i det kvite lyset og få grått lys? Når ein blandar plastalin av ulike fargar blir det brunt. Men er det kanskje fordi det er ein overrepresentasjon av "varme" fargar i fargeutvalet?

Ved nærare ettertanke: det grå føreset ein minutiøs balanse, digital presisjon, 50% raudt, 50% grønt, 50% blått, eller 50% cyan, 50% magenta, 50% gult, 50% svart, og så vidare, i fleire alternative fargesystem.

6.12.04

Polen, biletleg tala frå eit hotellrom i Krakow



Slik såg det ut nede ved elva her i går kveld. Eg veit: eg er ein håplaus romantikar, eller ikkje håplaus, snarare full av håp og kjærleik til menneska, blir rørt av solnedgangar, får kjensla av å tilhøyre eit stort system av planetar, månar, solsystem og galaksar, kjenner meg nær verdas ende ved å sjå sola henge som ei feit juletrekule over huset til Doloreta og Czeslaw Floriénska eller kva dei no måtte heite der borte over elva, det var like før eg svømte over for å helse på.



Det skjedde i forgårs. Eg gjekk forbi ein av dei mange kirkene her. Utanfor stod det ei rekkje statuer av helgnane. Ikkje noko spesielt, eigentleg. Akkurat i det eg gjekk forbi såg eg nokre rørsler i augekroken, og jammen trur du ikkje dei stod der og dansa, helgnane, med hoftevrikk og veivande hender. Eg var snar opp med kameraet, skifta raskt til vidvinkellinsa for å få med meg mest mogleg, og her er dei, dei dansande helgnane.



Dette er dei to norske studentane eg har intervjua her nede. Dei bur på eit trippelrom saman med ei polsk jente. Bad deler med tjue andre. Kjøleskap har dei ikkje, og heng maten utanfor vindauget, noko som går bra om vinteren, men ikkje så bra når det er varmare i veret. Dei klagar ikkje, tvert imot, dei er blide.